What do you think?
Rate this book
The Time Regulation Institute
Old Istanbul aristocrats, Turkish teashops, imperial diamonds, and great and humble mosques are juxtaposed with the almost non-descriptive portrayals of neighborhood friendships, family relations, and local public figures who could be found in any city in Turkey or, perhaps, any Eastern setting where the old way of life adopts new and Western counterparts. Ahmet H. Tanpinar's portrayal of modern, post-Ottoman Turkey weaves a theater of the absurd, suggestively representative of the early days of the young Republic. This translation is introduced by an essay by the late Berna Moran, a leading Turkish literary critic.
330 pages, Paperback
First published January 1, 1954
About the author
Ahmet Hamdi Tanpınar
36 books701 followersAhmet Hamdi Tanpınar (23 June 1901 - 24 January 1962) was one of the most important modern novelists and essayists of Turkish literature. He was also a member of the Turkish parliament (the Grand National Assembly of Turkey) between 1942 and 1946.
Tanpınar was born in Istanbul on 23 June 1901. His father was a judge, Hüseyin Fikri Efendi. Hüseyin Fikri Efendi was Georgian from Maçahel. Tanpınar's mother died at Mosul, when Tanpınar was thirteen. Because his father's vocation required frequent relocation, Tanpınar continued his education in several different cities, including Istanbul, Sinop, Siirt, Kirkuk, and Antalya. After quitting veterinary college, he resumed his educational career at the Faculty of Literature at Istanbul University, which he completed in 1923. As a literature teacher, he taught at high schools in Erzurum (1923–1924), Konya, Ankara, the Educational Institute of Gazi and the Fine Arts Academy. At the Fine Arts Academy, besides teaching literature, Tanpınar taught in branches of aesthetics in arts, history of art and mythology (1932–1939). From 1942 to 1946, he entered the Turkish National Assembly as parliamentar of Kahramanmaraş. In 1953, he made an extensive journey to Europe, traveling many countries within six months such as France, Belgium, Holland, England, Spain and Italy. Tanpınar died of a heart attack on the 24 January 1962 in Istanbul. His grave is in the Aşiyan Graveyard, Istanbul.
He is one of the most important authors of Turkish literature, successfully combining Eastern and Western cultures within his writings. Yahya Kemal Beyatlı played an important role in his upbringing. In his poetry, he uses Turkish classical music and dreaming as the textile of his works. Both in his poetry and novels psychological analyses, history, the characteristics of his time, the binding between the society and the individual, dreams and the problems of civilization are given a great place. One of his most significant works is The Time Regulation Institute (Saatleri Ayarlama Enstitüsü). The novel has been widely acclaimed as an ironic criticism of the bureaucratization process with the implication that its title suggests, though that is not what the book is all about. In fact, the book can be read from quite different perspectives, and cannot be exhausted in only one reading. First of all, it is a great psychological analysis of a man who suffers from being unable to adapt himself to his time, in other words to modern times. So the fact of bureaucratization is indeed incorporated into a broader problem: modernization and its impact on the individual. Most of the characters of the novel seem to be struggling in strange ways in order to survive in modern times. In this way, the concept of "time" occupies a central place, giving a deeper sense, even a philosophical taste to the novel.
Tanpınar was born in Istanbul on 23 June 1901. His father was a judge, Hüseyin Fikri Efendi. Hüseyin Fikri Efendi was Georgian from Maçahel. Tanpınar's mother died at Mosul, when Tanpınar was thirteen. Because his father's vocation required frequent relocation, Tanpınar continued his education in several different cities, including Istanbul, Sinop, Siirt, Kirkuk, and Antalya. After quitting veterinary college, he resumed his educational career at the Faculty of Literature at Istanbul University, which he completed in 1923. As a literature teacher, he taught at high schools in Erzurum (1923–1924), Konya, Ankara, the Educational Institute of Gazi and the Fine Arts Academy. At the Fine Arts Academy, besides teaching literature, Tanpınar taught in branches of aesthetics in arts, history of art and mythology (1932–1939). From 1942 to 1946, he entered the Turkish National Assembly as parliamentar of Kahramanmaraş. In 1953, he made an extensive journey to Europe, traveling many countries within six months such as France, Belgium, Holland, England, Spain and Italy. Tanpınar died of a heart attack on the 24 January 1962 in Istanbul. His grave is in the Aşiyan Graveyard, Istanbul.
He is one of the most important authors of Turkish literature, successfully combining Eastern and Western cultures within his writings. Yahya Kemal Beyatlı played an important role in his upbringing. In his poetry, he uses Turkish classical music and dreaming as the textile of his works. Both in his poetry and novels psychological analyses, history, the characteristics of his time, the binding between the society and the individual, dreams and the problems of civilization are given a great place. One of his most significant works is The Time Regulation Institute (Saatleri Ayarlama Enstitüsü). The novel has been widely acclaimed as an ironic criticism of the bureaucratization process with the implication that its title suggests, though that is not what the book is all about. In fact, the book can be read from quite different perspectives, and cannot be exhausted in only one reading. First of all, it is a great psychological analysis of a man who suffers from being unable to adapt himself to his time, in other words to modern times. So the fact of bureaucratization is indeed incorporated into a broader problem: modernization and its impact on the individual. Most of the characters of the novel seem to be struggling in strange ways in order to survive in modern times. In this way, the concept of "time" occupies a central place, giving a deeper sense, even a philosophical taste to the novel.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 947 reviews
January 31, 2019
On Turkish Sarcasm
I have reached a stage in my life at which almost everything I read provokes memories of things I have done, many of them toe-curling in their naive arrogance. This is not always, therefore, a welcome experience. But it is also often instructive.
In my younger days, a thoughtless ambition led me to accept a position as a senior executive of an international stock exchange. This was a profound error - on their part as well as mine. I assumed the job would benefit by my interest in abstract thinking; they thought I would be good at corporate politics. We all were enmired in our own fantasies.
Consequently there were few happy professional moments. But there was one. I had written a letter to the managing director of the Istanbul Stock Exchange suggesting a meeting to explore the possibility for a joint venture in the trading of financial options. In response I was invited for a weekend visit. Right up my street I thought. There is nothing more abstract, not even quantum physics, than options theory; and I’d have two full days to pontificate on the subject.
My experience had been that finance-types tend to be part of their own unique global culture. They know they’re selling largely hot air - like options theory - so they tend to overcompensate by adopting an attitude of confident aloofness and even disdain for the non-financial aspects of human existence, things like art, and philosophy, and non-instrumental relationships, including families. I had learned the drill and was determined to meet professional expectations.
So putting on my finance game face, I walked out of Customs at Atatürk Airport and was met by a delegation of three Exchange executives and bundled off to a venue whose name I can’t remember but which could certainly rival the Topkapi for elegance. An elaborate dinner was served, organized, I presumed, for my visit, although this was never made explicit. Most remarkable, however, was that the space was populated not just with exchange officials but also with their respective wives and children, including infants in arms. For the rest of the evening we talked and ate, and listened to an excellent local ensemble and never once mentioned finance, much less financial options.
The entire weekend was a continuation of the same themes: families, food, and interesting conversations. A boat trip, a city tour, several museum visits, and a half dozen Türk mutfağı restaurants, but not a word about business. At my departure, the same little band which had met me, waved me off. Although we all had seemed to get along well, there was no further interest expressed by the Turks in cooperation. I wrote a standard thank you note but received no reply. Decades later it still wasn’t clear to me whether I had spoilt a potential deal, if deal there was to be done, or been subject to a very civilized, very kind, very enjoyable send-up.
Reading Ahmet Hamdi Tanpinar, with an excellent introduction by his translators, provides some clues which I think unlock the hidden meaning of my experience. Turkish sarcasm is a wonder to behold if Tanpinar is representative of the genre. It is witty, but gentle and civil, and although very, very sharp, it is not overtly disrespectful. It is obviously a highly developed style through which to communicate to power without incurring its wrath, at least when it is produced by the pen of someone as skillful as Tanpınar.
I think I might well have been exposed to this style on my short junket, with a similar intent to that of Tanpinar in The Time Regulation Institute, namely to put me (or more likely the institution I represented) in my place without the slightest impropriety, bad taste, or overt hint of malice. I suspect my hosts were as practiced socially in this as Tanpinar is in his art.
I now can see myself then as an avatar of Tanpinar’s protagonist and narrator, Hayri Irdal, an hapless senior executive of the Time Regulation Institute, which is eerily similar to the institution of international finance that I represented. Both are impositions on the ‘natural’ cultures of the world, by which I mean that organic set of relationships which develop their own reason (and reasons) without any central direction.
Like the eponymous Time Regulation Institute, the financial institutions of the world set, enforce and manage arbitrary conventions of value entirely in their own interests. Also like the Institute, these financial institutions are supported by a complex establishment of academics, social scientists and administrators whose careers depend on their political dominance. To achieve this, they insist relentlessly on the reality of their conventions.
I am struck, for example, by Tanpinar’s characters who write learned articles with titles like “The Effect of the North Wind upon the Regulation of Cosmic Time” and “Time and Psychoanalysis.” My financial colleagues were writing equivalent pieces about “Future Investment Opportunities and the Value of the Call Provision on a Bond” and “Empirical Studies in Portfolio Performance Using Higher Degrees of Stochastic Dominance.” None of these are benign much less objective intellectual achievements. As Hayri Irdal says, “You must agree that it would be unthinkable to describe things as they are.”
Finance theorists, just as Tanpinar’s theorists of time, like to claim that they have simply revealed truths which have always controlled our lives. By raising awareness of these truths, they maintain the conceit that they are promoting human rationality, and therefore the orderliness and efficiency of society. Their ideas may appear new, sometimes even foolish, only because of their unfamiliarity in daily life. Or so they would like the world to believe - mainly because it hides the way they make their living, which is by controlling the standards by which value is measured.
Tanpinar lays out the scam succinctly in his parody of time inspection. The accuracy of clocks is a legal duty of the Time Regulation Institute. Fines are payable for any timepieces that are registering either fast or slow according to the nearest public clock. If said timepiece is in proximity to more than one public clock, and there should happen to be disagreement among them, there are set procedures in place to protect the integrity of the system of time as a whole... and to ensure that fines are still paid. Quite simply: time, like financial value, is what some authority says it is. Any deviation is punishable without limit.
The situation is analogous to that of financial value as indicated by different methods of calculation in different markets, all of which are arbitrary. Goldman Sachs, for example, has a sophisticated statistical ‘model’ which it uses to value the options it sells to its customers. These customers are unaware of the details of this model since it is a proprietary secret. So they are actually buying the model not some associated options contract.
Ratings agencies have different models, as do government regulators, and other financial institutions. As a matter of convention all of these diverse sources are correct in principle despite their discrepancies from each other. Whichever model is sold the hardest becomes the industry standard and defines value... until its arbitrary conventionality becomes obvious as it did in the financial crisis of 2007. The ‘fines’ are paid by the customers.
Time and money. The more we become accustomed to the fixed conventional reality of these two somewhat illusive concepts - as presented by the likes of Hayri Irdal or Goldman Sachs, or... well me - the more fulfilling our lives will be. For a person to obey the minute hand of a watch or to submit to the iron laws of financial efficiency, is to follow “immaculate pathways, bringing him ever closer to the dream of eternal bliss.”
Time and money. Different names for the same spiritual journey toward social bliss; the nexus is in language. Control the language and one controls the culture. Tanpinar knew that this is what Atatürk was up to with his insistence on uniform ideas of time, among many other things, in his ‘modernization’ of the Turkish state after the dissolution of the Ottoman Empire. The Chinese know this in the radical transformation of their society using financial theory which asserts a uniform calculation of the value of money.* The rest of the world suffers cultural deterioration largely in silence.
It requires a certain attitude toward one’s fellows to want to control language in this way. Goldman Sachs has it, as does Donald Trump, and Hayri Irdal who summarizes it well: “I began to look at people with eyes that wondered, ‘Now, what use could he be to us?’ and to see life as dough that could be kneaded by my own two hands.” I don’t think it’s too far fetched to say that my Turkish hosts saw me as having just this attitude as well. To communicate that directly would have been ineffective in educating me and likely offensive. So I was treated to a justly deserved dose of what I take to be Turkish Sarcasm. It has required more than three decades to decipher what they probably intended.
I think I’ll write another note of thanks, permits more apologetic than my last one.
*See for example https://www.goodreads.com/review/show... and https://www.goodreads.com/review/show...
I have reached a stage in my life at which almost everything I read provokes memories of things I have done, many of them toe-curling in their naive arrogance. This is not always, therefore, a welcome experience. But it is also often instructive.
In my younger days, a thoughtless ambition led me to accept a position as a senior executive of an international stock exchange. This was a profound error - on their part as well as mine. I assumed the job would benefit by my interest in abstract thinking; they thought I would be good at corporate politics. We all were enmired in our own fantasies.
Consequently there were few happy professional moments. But there was one. I had written a letter to the managing director of the Istanbul Stock Exchange suggesting a meeting to explore the possibility for a joint venture in the trading of financial options. In response I was invited for a weekend visit. Right up my street I thought. There is nothing more abstract, not even quantum physics, than options theory; and I’d have two full days to pontificate on the subject.
My experience had been that finance-types tend to be part of their own unique global culture. They know they’re selling largely hot air - like options theory - so they tend to overcompensate by adopting an attitude of confident aloofness and even disdain for the non-financial aspects of human existence, things like art, and philosophy, and non-instrumental relationships, including families. I had learned the drill and was determined to meet professional expectations.
So putting on my finance game face, I walked out of Customs at Atatürk Airport and was met by a delegation of three Exchange executives and bundled off to a venue whose name I can’t remember but which could certainly rival the Topkapi for elegance. An elaborate dinner was served, organized, I presumed, for my visit, although this was never made explicit. Most remarkable, however, was that the space was populated not just with exchange officials but also with their respective wives and children, including infants in arms. For the rest of the evening we talked and ate, and listened to an excellent local ensemble and never once mentioned finance, much less financial options.
The entire weekend was a continuation of the same themes: families, food, and interesting conversations. A boat trip, a city tour, several museum visits, and a half dozen Türk mutfağı restaurants, but not a word about business. At my departure, the same little band which had met me, waved me off. Although we all had seemed to get along well, there was no further interest expressed by the Turks in cooperation. I wrote a standard thank you note but received no reply. Decades later it still wasn’t clear to me whether I had spoilt a potential deal, if deal there was to be done, or been subject to a very civilized, very kind, very enjoyable send-up.
Reading Ahmet Hamdi Tanpinar, with an excellent introduction by his translators, provides some clues which I think unlock the hidden meaning of my experience. Turkish sarcasm is a wonder to behold if Tanpinar is representative of the genre. It is witty, but gentle and civil, and although very, very sharp, it is not overtly disrespectful. It is obviously a highly developed style through which to communicate to power without incurring its wrath, at least when it is produced by the pen of someone as skillful as Tanpınar.
I think I might well have been exposed to this style on my short junket, with a similar intent to that of Tanpinar in The Time Regulation Institute, namely to put me (or more likely the institution I represented) in my place without the slightest impropriety, bad taste, or overt hint of malice. I suspect my hosts were as practiced socially in this as Tanpinar is in his art.
I now can see myself then as an avatar of Tanpinar’s protagonist and narrator, Hayri Irdal, an hapless senior executive of the Time Regulation Institute, which is eerily similar to the institution of international finance that I represented. Both are impositions on the ‘natural’ cultures of the world, by which I mean that organic set of relationships which develop their own reason (and reasons) without any central direction.
Like the eponymous Time Regulation Institute, the financial institutions of the world set, enforce and manage arbitrary conventions of value entirely in their own interests. Also like the Institute, these financial institutions are supported by a complex establishment of academics, social scientists and administrators whose careers depend on their political dominance. To achieve this, they insist relentlessly on the reality of their conventions.
I am struck, for example, by Tanpinar’s characters who write learned articles with titles like “The Effect of the North Wind upon the Regulation of Cosmic Time” and “Time and Psychoanalysis.” My financial colleagues were writing equivalent pieces about “Future Investment Opportunities and the Value of the Call Provision on a Bond” and “Empirical Studies in Portfolio Performance Using Higher Degrees of Stochastic Dominance.” None of these are benign much less objective intellectual achievements. As Hayri Irdal says, “You must agree that it would be unthinkable to describe things as they are.”
Finance theorists, just as Tanpinar’s theorists of time, like to claim that they have simply revealed truths which have always controlled our lives. By raising awareness of these truths, they maintain the conceit that they are promoting human rationality, and therefore the orderliness and efficiency of society. Their ideas may appear new, sometimes even foolish, only because of their unfamiliarity in daily life. Or so they would like the world to believe - mainly because it hides the way they make their living, which is by controlling the standards by which value is measured.
Tanpinar lays out the scam succinctly in his parody of time inspection. The accuracy of clocks is a legal duty of the Time Regulation Institute. Fines are payable for any timepieces that are registering either fast or slow according to the nearest public clock. If said timepiece is in proximity to more than one public clock, and there should happen to be disagreement among them, there are set procedures in place to protect the integrity of the system of time as a whole... and to ensure that fines are still paid. Quite simply: time, like financial value, is what some authority says it is. Any deviation is punishable without limit.
The situation is analogous to that of financial value as indicated by different methods of calculation in different markets, all of which are arbitrary. Goldman Sachs, for example, has a sophisticated statistical ‘model’ which it uses to value the options it sells to its customers. These customers are unaware of the details of this model since it is a proprietary secret. So they are actually buying the model not some associated options contract.
Ratings agencies have different models, as do government regulators, and other financial institutions. As a matter of convention all of these diverse sources are correct in principle despite their discrepancies from each other. Whichever model is sold the hardest becomes the industry standard and defines value... until its arbitrary conventionality becomes obvious as it did in the financial crisis of 2007. The ‘fines’ are paid by the customers.
Time and money. The more we become accustomed to the fixed conventional reality of these two somewhat illusive concepts - as presented by the likes of Hayri Irdal or Goldman Sachs, or... well me - the more fulfilling our lives will be. For a person to obey the minute hand of a watch or to submit to the iron laws of financial efficiency, is to follow “immaculate pathways, bringing him ever closer to the dream of eternal bliss.”
Time and money. Different names for the same spiritual journey toward social bliss; the nexus is in language. Control the language and one controls the culture. Tanpinar knew that this is what Atatürk was up to with his insistence on uniform ideas of time, among many other things, in his ‘modernization’ of the Turkish state after the dissolution of the Ottoman Empire. The Chinese know this in the radical transformation of their society using financial theory which asserts a uniform calculation of the value of money.* The rest of the world suffers cultural deterioration largely in silence.
It requires a certain attitude toward one’s fellows to want to control language in this way. Goldman Sachs has it, as does Donald Trump, and Hayri Irdal who summarizes it well: “I began to look at people with eyes that wondered, ‘Now, what use could he be to us?’ and to see life as dough that could be kneaded by my own two hands.” I don’t think it’s too far fetched to say that my Turkish hosts saw me as having just this attitude as well. To communicate that directly would have been ineffective in educating me and likely offensive. So I was treated to a justly deserved dose of what I take to be Turkish Sarcasm. It has required more than three decades to decipher what they probably intended.
I think I’ll write another note of thanks, permits more apologetic than my last one.
*See for example https://www.goodreads.com/review/show... and https://www.goodreads.com/review/show...
February 12, 2016
Aslında söylemeliyim ki, şimdiye dek içine bu kadar zor girebildiğim başka kitap olmadı (yani, belki Madame Bovary). Ancak yaklaşık 150 sayfadan sonra, işler değişti. Halit Ayarcı öyküye de sağlam bir ayar çekti. Başta sıkıcı gelen pek çok ayrıntı bile bir anda değerlendi.
Değişime ve yeniliklere direnmek ne kadar mümkün? Hayri kardeşimiz bunu adım adım tecrübe ediyor. Belki salt değişim olsa işin içinde, o da eyvallah diyecek. Fakat değişimin içeriği ve türü farklı. Tam anlamıyla evrimsel değil, zoraki, gösterişçi, yalnızca "yeni" olsun diye yapılmış şeyler içeriyor. Sıradan, tam bir ortalama insan olan Hayri de bu akıma hiç farkında olmadan kapılıyor. Kapılabiliyor, zira yeni sistem lafla peynir gemisi yürütme konusunda kusursuz.
Peki Halit Ayarcı kim? Bir çeşit Oscar Schindler. İmajla her şeyin halledilebileceğinin farkında. Modernize olmuş bir Şeytan. Ruhları, dünyevi zevkler sunarak ele geçirme konusunda yetkin. Hazcılıkla, yeni filizlenen liberalizmle, herkesi kullanabileceğinin gayet ayırdında. Hayri İrdal'ı da muhteşem şekilde kullanabiliyor.
En sonunda ise; posası çıkmış, tamamen değişmiş ve ruhunu satmış, ama az buçuk da pişmanlık duyan ve eski dürüst yaşamını özleyen Hayri'ye, Halit'in dedikleri gayet manidar:
"Size kendi hakikatinizi söyleyeyim! Artık dönemezsiniz. Çünkü hiçbir şeyden vazgeçemezsiniz. Bütün tenkitlerinize ve küçük görmelerinize rağmen rahat ve güzel bir karınız var, ayrıca bir metresiniz var ki çıldırıyorsunuz. Kızınız, oğlunuz için her an kendinizi fedaya hazır olduğunuza da eminim. Üstelik şöhreti, hatta abes telâkkî ettiğiniz işler içinde olsa bile hareketi seviyorsunuz. Hülâsa bir ahtapot gibi sayısız kollarla dünyaya yapışmışsınız! Hiçbir şeyden ayrılamazsınız. Nasıl döneceksiniz?"
Gayet açık. Ruh Bir kez satılırsa, geri dönüş yoktur.
Peki Halit Ayarcı kim? Bunu sordum az önce, evet, o yüzden değiştiriyorum: Peki Halit Ayarcı diye biri var mı? Bilemiyorum, ama yalnız benim aklıma mı geldi "Fight Club" benzeşmesi? Tyler Durden? Tam da Hayri akıl hastanesine düşmüşken? Birkaç kez ısrarla karısı Emine'nin ölümünün bütün bunları başlattığını söyleyerek olası bir kişilik bölünmesi travmasının ipucunu verirken? Halit'in aklına gelen fikirlerin neredeyse tamamı aslında kendisinin aklından çıkmışken?
Bence gayet olası.
Neyse. Temelde yatan ülke eleştirisi falan zaten gayet hakkaniyetli, en az "Tutunamayanlar" kadar, hatta yer yer ondan daha fazla nüktedan. Karakterler ve davranışları orijinal olduğu kadar gerçekçi de. Üsluba dair ise bir şey demek haddime değil.
Hem klasik hem kült olmak, bence bir sanat eseri için gayet üst mertebede bir unvandır. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, bunu ben belirtmesem de hak ediyor..
Değişime ve yeniliklere direnmek ne kadar mümkün? Hayri kardeşimiz bunu adım adım tecrübe ediyor. Belki salt değişim olsa işin içinde, o da eyvallah diyecek. Fakat değişimin içeriği ve türü farklı. Tam anlamıyla evrimsel değil, zoraki, gösterişçi, yalnızca "yeni" olsun diye yapılmış şeyler içeriyor. Sıradan, tam bir ortalama insan olan Hayri de bu akıma hiç farkında olmadan kapılıyor. Kapılabiliyor, zira yeni sistem lafla peynir gemisi yürütme konusunda kusursuz.
Peki Halit Ayarcı kim? Bir çeşit Oscar Schindler. İmajla her şeyin halledilebileceğinin farkında. Modernize olmuş bir Şeytan. Ruhları, dünyevi zevkler sunarak ele geçirme konusunda yetkin. Hazcılıkla, yeni filizlenen liberalizmle, herkesi kullanabileceğinin gayet ayırdında. Hayri İrdal'ı da muhteşem şekilde kullanabiliyor.
En sonunda ise; posası çıkmış, tamamen değişmiş ve ruhunu satmış, ama az buçuk da pişmanlık duyan ve eski dürüst yaşamını özleyen Hayri'ye, Halit'in dedikleri gayet manidar:
"Size kendi hakikatinizi söyleyeyim! Artık dönemezsiniz. Çünkü hiçbir şeyden vazgeçemezsiniz. Bütün tenkitlerinize ve küçük görmelerinize rağmen rahat ve güzel bir karınız var, ayrıca bir metresiniz var ki çıldırıyorsunuz. Kızınız, oğlunuz için her an kendinizi fedaya hazır olduğunuza da eminim. Üstelik şöhreti, hatta abes telâkkî ettiğiniz işler içinde olsa bile hareketi seviyorsunuz. Hülâsa bir ahtapot gibi sayısız kollarla dünyaya yapışmışsınız! Hiçbir şeyden ayrılamazsınız. Nasıl döneceksiniz?"
Gayet açık. Ruh Bir kez satılırsa, geri dönüş yoktur.
Peki Halit Ayarcı kim? Bunu sordum az önce, evet, o yüzden değiştiriyorum: Peki Halit Ayarcı diye biri var mı? Bilemiyorum, ama yalnız benim aklıma mı geldi "Fight Club" benzeşmesi? Tyler Durden? Tam da Hayri akıl hastanesine düşmüşken? Birkaç kez ısrarla karısı Emine'nin ölümünün bütün bunları başlattığını söyleyerek olası bir kişilik bölünmesi travmasının ipucunu verirken? Halit'in aklına gelen fikirlerin neredeyse tamamı aslında kendisinin aklından çıkmışken?
Bence gayet olası.
Neyse. Temelde yatan ülke eleştirisi falan zaten gayet hakkaniyetli, en az "Tutunamayanlar" kadar, hatta yer yer ondan daha fazla nüktedan. Karakterler ve davranışları orijinal olduğu kadar gerçekçi de. Üsluba dair ise bir şey demek haddime değil.
Hem klasik hem kült olmak, bence bir sanat eseri için gayet üst mertebede bir unvandır. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, bunu ben belirtmesem de hak ediyor..
June 4, 2021
A.H. Tanpınar "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" romanında yeni ve modern arasındaki geçişi, devrimlerin toplumsal ve bürokratik tabandaki çıkmazlarını ve Türk toplumunun Modernleşme sürecinde yaşadığı krizin derlemesini gözlemlemiş ve eserinde sembolize etmiş. Burada bürokratik sistemin bir canavar gibi idari sistemi ele geçirişi ve siyasetin buna ilgisiz kalışı gözler önüne serilir.
Tanpınar Türk toplumunun içinde bulunduğu toplumsal, kültürel krizi Hayri İrdal ve Halit Ayarcı gibi sembol karekterler üzerinden güçlü bir kara mizah ve ironik bir dille okuruna yansıtıyor..
Tanpınar Türk toplumunun içinde bulunduğu toplumsal, kültürel krizi Hayri İrdal ve Halit Ayarcı gibi sembol karekterler üzerinden güçlü bir kara mizah ve ironik bir dille okuruna yansıtıyor..
June 21, 2014
Spectacular Turkish modernist novel, with all the ingredients: ennui, noia, boredom, bourgeois desperation, Viennese psychoanalysis, Kafkaesque bureaucracy, paranoia about internationalization, absurdism. The plot turns on the idea that people could become interested in synchronizing their watches -- if only they had the use of handy kiosks throughout the city with trained attendants to help them.
Tired of Pamuk? Uninterested in Shafak? Here's your Turkish author! (Now out in a nice new edition.)
Tired of Pamuk? Uninterested in Shafak? Here's your Turkish author! (Now out in a nice new edition.)
Read
January 2, 2014More than fifty years after its publication in Turkey and its author’s death, the 400-page novel The Time Regulation Institute by Ahmet Hamdi Tanpinar is available in English for the first time. Let me start by praising its translators, Maureen Freely and Alexander Dawe, who, judging from the novel’s intricate content and stylistic complexity, have had to overcome tremendous difficulties, and have done it brilliantly. This novel is a masterpiece not only in Turkish, but also in English, which means that the translators deserve as much praise as the original author.
Because of its numerous subplots, it’s very hard to summarize this novel, but let me try: at the beginning, the narrator, Hayri Irdal, reveals that his life has taken a different turn when he met “his benefactor,” Halit Ayarci, and became associated with the “Time Regulation Institute.” After this revelation, the narrative switches back to the narrator’s childhood. As a child, he was fascinated with watches and clocks, and was lucky enough to learn everything about them from one of those wise men of humble origins that any neighborhood used to have in the old days: Nuri Efendi. The descriptions of various types of watches and clocks are among the most beautiful pages in the book, lyrical and funny at the same time, infused with nostalgia for outmoded mechanics/technology and insights on different views of time. The grandfather clock that the narrator’s family owns, ironically called “the Blessed One,” plays an important part—among other things, it serves as a virtual prop when the narrator undergoes psychoanalysis with Dr. Ramiz.
How did Hayri—a poor, simple man—come to be psychoanalyzed? Well, he was taken to court because he was accused of having stolen a diamond (a diamond that didn’t really exist) and in order to determine whether or not he was sane, the court sent him to a doctor, who, as luck would have it, had studied in Vienna. It was Dr. Ramiz who later introduced Hayri to his circle of friends in a bohemian café, and through some of them Hayri became involved with the “Spiritualist Society.” Although Tanpinar satirizes these circles and fads that were fashionable in the first half of the twentieth century in Europe, the satire is colorful and humorous, and the people described are very charming; far from being moralized, the reader is drawn into a magical world.
The “Time Regulation Institute” is the creation of Halit Ayarci, the prototype of the modern man who believes that work necessarily takes places in an office and that anyone who performs “real work” has, or should have, a modern (that is, “regulated”) vision of time. Western readers may not necessarily recognize in this institute an allegory of bureaucratic societies, especially since its hundreds of employees don’t do anything (as absurd as modern societies may be, they do appreciate one thing: efficiency!). Every once in a while some important official (such as the mayor) drops by to visit this important institute whose function is to make sure that all the watches and clocks in the city are set properly. It should be added, though, that the satire (or allegory, as some critics have called it) is very complex, and that Tanpinar is too good a writer to give us simply a black and white image. He is a master stylist, and The Time Regulation Institute is one of the most beautifully written and interesting novels of mid-twentieth-century (when it was first published).
Because of its numerous subplots, it’s very hard to summarize this novel, but let me try: at the beginning, the narrator, Hayri Irdal, reveals that his life has taken a different turn when he met “his benefactor,” Halit Ayarci, and became associated with the “Time Regulation Institute.” After this revelation, the narrative switches back to the narrator’s childhood. As a child, he was fascinated with watches and clocks, and was lucky enough to learn everything about them from one of those wise men of humble origins that any neighborhood used to have in the old days: Nuri Efendi. The descriptions of various types of watches and clocks are among the most beautiful pages in the book, lyrical and funny at the same time, infused with nostalgia for outmoded mechanics/technology and insights on different views of time. The grandfather clock that the narrator’s family owns, ironically called “the Blessed One,” plays an important part—among other things, it serves as a virtual prop when the narrator undergoes psychoanalysis with Dr. Ramiz.
How did Hayri—a poor, simple man—come to be psychoanalyzed? Well, he was taken to court because he was accused of having stolen a diamond (a diamond that didn’t really exist) and in order to determine whether or not he was sane, the court sent him to a doctor, who, as luck would have it, had studied in Vienna. It was Dr. Ramiz who later introduced Hayri to his circle of friends in a bohemian café, and through some of them Hayri became involved with the “Spiritualist Society.” Although Tanpinar satirizes these circles and fads that were fashionable in the first half of the twentieth century in Europe, the satire is colorful and humorous, and the people described are very charming; far from being moralized, the reader is drawn into a magical world.
The “Time Regulation Institute” is the creation of Halit Ayarci, the prototype of the modern man who believes that work necessarily takes places in an office and that anyone who performs “real work” has, or should have, a modern (that is, “regulated”) vision of time. Western readers may not necessarily recognize in this institute an allegory of bureaucratic societies, especially since its hundreds of employees don’t do anything (as absurd as modern societies may be, they do appreciate one thing: efficiency!). Every once in a while some important official (such as the mayor) drops by to visit this important institute whose function is to make sure that all the watches and clocks in the city are set properly. It should be added, though, that the satire (or allegory, as some critics have called it) is very complex, and that Tanpinar is too good a writer to give us simply a black and white image. He is a master stylist, and The Time Regulation Institute is one of the most beautifully written and interesting novels of mid-twentieth-century (when it was first published).
February 13, 2022
9/10*
Πριν φυλλομετρήσω το βιβλίο αυτό, πίστευα ότι ο κύριος θεματικός άξονας γύρω από τον οποίο περιδινείται η πλοκή, θα είναι ο χρόνος, ως αλληγορία μέσα από τα ρολόγια και την ιστορία τους. Όμως ο χρόνος εδώ είναι η πρόφαση, ένα θολό κάδρο στη ροή της υπόθεσης, μία άυλη δύναμη που χωρίζει τους ανθρώπους σε αυτούς που θέλουν τον χρόνο να περνά γρήγορα και σε άλλους που θέλουν να εγκιβωτιστούν στη δεδομένη χρονική στιγμή. Ο δαιμόνιος Τούρκος συγγραφέας έχει στήσει μια ιδιοφυή φάρσα, με καλοδουλεμένο σαρκασμό, δυνατές αλληγορίες, διανθισμένη με πολλά στοιχεία μοντερνισμού.
Σε πρώτο επίπεδο, διαπραγματεύεται την ταυτότητα, μέσα από τις κωμικοτραγικές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Η ταυτότητα που καταθέτει ο καθένας μέσω των λόγων του (κατά τον γλωσσολογικό όρο discourse), έρχεται σε αντιδιαστολή με τις πράξεις των χαρακτήρων και την εν γένει στάση ζωής τους. Αυτό οφείλεται προφανώς στο ατελές της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία δουλεύει σαν ρολόι που έχει καιρό να κουρδιστεί. Ο Τάνπιναρ ξεκαθαρίζει από την αρχή ότι τίποτα από τις πράξεις των ανθρώπων δε συνηγορεί προς το ότι είμαστε το έλλογο και προικισμένο ον αυτού του πλανήτη. Με αυτό τον τρόπο θέτει τις βάσεις για το πως θα διαχειριστεί τους ήρωές του, μακριά από τη νιτσεϊκή θεώρηση του υπερανθρώπου.
Μέσα από αρκετούς περιφερειακούς χαρακτήρες και ανάλογες υπο-πλοκές, μας παρουσιάζει μία Τουρκία που βρίσκεται στο κατώφλι του εκσυγχρονισμού, αλλά παραμένει παγιδευμένη σε παρωχημένες δοξασίες, αταβιστικές αντιλήψεις και χαρακτήρες που εχθρεύονται την πρόοδο. Και εδώ φτάνουμε στον μεγάλο θεματικό πυλώνα του μυθιστορήματος, δηλαδή την πρόοδο, την εξέλιξη, τον εκσυγχρονισμό. Η θρυαλλίδα που θα πυροδοτήσει τις σχετικές εξελίξεις στο μυθιστόρημα είναι η συνάντηση του κεντρικού (αντι)ήρωα, ενός ταπεινού Τούρκου περιορισμένων ικανοτήτων, με έναν δαιμόνιο πρώην κρατικό λειτουργό. Ξαφνικά λοιπόν, ως δια μαγείας, στήνεται ένα ξεκαρδιστικό πανηγύρι μέσω του οποίου τα αδύνατα μοιάζουν δυνατά και οι εξελίξεις ξεπερνούν και τους ίδιους τους εμπνευστές τους.
Ένας νεότευκτος κρατικός οργανισμός, το Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών είναι το αιχμηρό σχόλιο του συγγραφέα τόσο για τον εκσυγχρονισμό, όσο και για τον τρόπο που λειτουργεί η γραφειοκρατία. Μακιαβελικές πρακτικές κρατικών αξιωματούχων, ατάλαντοι ανερχόμενοι αστέρες, κατασκευασμένοι μύθοι για προπάτορες των επιστημών, όλα δένουν σε ένα απίστευτο και ξεκαρδιστικό γλυκό. Ο σαρκασμός του Τούρκου συγγραφέα αλλά και τα στοιχεία του μαγικού ρεαλισμού που θυμίζουν τη γραφή του Ρούσντι (Τα παιδιά του μεσονυχτίου), αφήνουν τον αναγνώστη να κοιτά αμήχανα τις εξελίξεις, όπως άλλωστε και ο κεντρικός ήρωας, ο οποίος αδυνατεί να πιστέψει τα τεκταινόμενα και αμφισβητεί ακόμη και τις προσωπικές του επιτυχίες. Είναι η φωνή της λογικής σε έναν τρελό κόσμο, όπου «ακόμη και αν δεν υπήρχε η πρόοδος, θα έπρεπε να την εφεύρουμε». Φυσικά όλες αυτές οι λαμπρές επιτυχίες του Ινστιτούτου, θυμίζουν γίγαντα με πήλινα πόδια.
Το ίδρυμα αυτό που δημιουργήθηκε για να ρυθμίζει την ώρα των κρατικών και μη ρολογιών είναι μια αλληγορία για την Τουρκία που, στο κατώφλι της δημοκρατίας, αδυνατεί να ρυθμίσει το ρολόι της παράδοσης με αυτό της προόδου, ασθμαίνοντας για να προλάβει το τρένο των (εκ δυσμάς) εξελίξεων. Είναι και ένα οικουμενικό σχόλιο όμως για τον τρόπο που έχει στηθεί και η δυτική κοινωνία και για αυτόν τον λόγο μας ταρακουνά στο φινάλε, όπου αποδεικνύεται ότι όλοι μας θέλουμε την πρόοδο, αρκεί να μη μας αγγίζει, να μη θίγει την προσωπική μας ζώνη ασφαλείας. Μόνο που ο Τάνπιναρ απογειώνει αυτό το κλισέ με τη μοντέρνα πένα του (παρότι το έργο εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950) και τον νιχιλιστικό τρόπο που αντιμετωπίζονται οι ηθικές αξίες, αφού άλλωστε «μία καθολική αλήθεια δεν υπάρχει». Η σύγχρονη κοινωνία μας και οι δομές της, στον βωμό του μάνατζμεντ, αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο σαν πιόνι στη σκακιέρα της τεχνολογικής προόδου και τις διοικητικής μεταρρύθμισης.
Είναι μια καλοστημένη ουτοπία, που μετατρέπεται σε δυστοπία όταν κάποιο γρανάζι χαλάσει και αποκαλυφθούν τα ελαττώματα του (ανάλγητου) μηχανισμού. Αξίζει πραγματικά κάποιος να αγνοήσει τους ίσως υπέρ το δέον περιφερειακούς χαρακτήρες, αλλά και την χαλαρή πλοκή, η οποία σε κάποια σημεία κουράζει με τη διαφαινόμενη απουσία συνεκτικών δεσμών με το κεντρικό νόημα. Θα ανταμειφθεί με ένα ανατριχιαστικά εύστοχο μυθιστόρημα, το οποίο θα τον ταρακουνήσει και θα τον κάνει να ρυθμίσει εκ νέου το εσωτερικό του ρολόι.
Πριν φυλλομετρήσω το βιβλίο αυτό, πίστευα ότι ο κύριος θεματικός άξονας γύρω από τον οποίο περιδινείται η πλοκή, θα είναι ο χρόνος, ως αλληγορία μέσα από τα ρολόγια και την ιστορία τους. Όμως ο χρόνος εδώ είναι η πρόφαση, ένα θολό κάδρο στη ροή της υπόθεσης, μία άυλη δύναμη που χωρίζει τους ανθρώπους σε αυτούς που θέλουν τον χρόνο να περνά γρήγορα και σε άλλους που θέλουν να εγκιβωτιστούν στη δεδομένη χρονική στιγμή. Ο δαιμόνιος Τούρκος συγγραφέας έχει στήσει μια ιδιοφυή φάρσα, με καλοδουλεμένο σαρκασμό, δυνατές αλληγορίες, διανθισμένη με πολλά στοιχεία μοντερνισμού.
Σε πρώτο επίπεδο, διαπραγματεύεται την ταυτότητα, μέσα από τις κωμικοτραγικές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Η ταυτότητα που καταθέτει ο καθένας μέσω των λόγων του (κατά τον γλωσσολογικό όρο discourse), έρχεται σε αντιδιαστολή με τις πράξεις των χαρακτήρων και την εν γένει στάση ζωής τους. Αυτό οφείλεται προφανώς στο ατελές της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία δουλεύει σαν ρολόι που έχει καιρό να κουρδιστεί. Ο Τάνπιναρ ξεκαθαρίζει από την αρχή ότι τίποτα από τις πράξεις των ανθρώπων δε συνηγορεί προς το ότι είμαστε το έλλογο και προικισμένο ον αυτού του πλανήτη. Με αυτό τον τρόπο θέτει τις βάσεις για το πως θα διαχειριστεί τους ήρωές του, μακριά από τη νιτσεϊκή θεώρηση του υπερανθρώπου.
Μέσα από αρκετούς περιφερειακούς χαρακτήρες και ανάλογες υπο-πλοκές, μας παρουσιάζει μία Τουρκία που βρίσκεται στο κατώφλι του εκσυγχρονισμού, αλλά παραμένει παγιδευμένη σε παρωχημένες δοξασίες, αταβιστικές αντιλήψεις και χαρακτήρες που εχθρεύονται την πρόοδο. Και εδώ φτάνουμε στον μεγάλο θεματικό πυλώνα του μυθιστορήματος, δηλαδή την πρόοδο, την εξέλιξη, τον εκσυγχρονισμό. Η θρυαλλίδα που θα πυροδοτήσει τις σχετικές εξελίξεις στο μυθιστόρημα είναι η συνάντηση του κεντρικού (αντι)ήρωα, ενός ταπεινού Τούρκου περιορισμένων ικανοτήτων, με έναν δαιμόνιο πρώην κρατικό λειτουργό. Ξαφνικά λοιπόν, ως δια μαγείας, στήνεται ένα ξεκαρδιστικό πανηγύρι μέσω του οποίου τα αδύνατα μοιάζουν δυνατά και οι εξελίξεις ξεπερνούν και τους ίδιους τους εμπνευστές τους.
Ένας νεότευκτος κρατικός οργανισμός, το Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών είναι το αιχμηρό σχόλιο του συγγραφέα τόσο για τον εκσυγχρονισμό, όσο και για τον τρόπο που λειτουργεί η γραφειοκρατία. Μακιαβελικές πρακτικές κρατικών αξιωματούχων, ατάλαντοι ανερχόμενοι αστέρες, κατασκευασμένοι μύθοι για προπάτορες των επιστημών, όλα δένουν σε ένα απίστευτο και ξεκαρδιστικό γλυκό. Ο σαρκασμός του Τούρκου συγγραφέα αλλά και τα στοιχεία του μαγικού ρεαλισμού που θυμίζουν τη γραφή του Ρούσντι (Τα παιδιά του μεσονυχτίου), αφήνουν τον αναγνώστη να κοιτά αμήχανα τις εξελίξεις, όπως άλλωστε και ο κεντρικός ήρωας, ο οποίος αδυνατεί να πιστέψει τα τεκταινόμενα και αμφισβητεί ακόμη και τις προσωπικές του επιτυχίες. Είναι η φωνή της λογικής σε έναν τρελό κόσμο, όπου «ακόμη και αν δεν υπήρχε η πρόοδος, θα έπρεπε να την εφεύρουμε». Φυσικά όλες αυτές οι λαμπρές επιτυχίες του Ινστιτούτου, θυμίζουν γίγαντα με πήλινα πόδια.
Το ίδρυμα αυτό που δημιουργήθηκε για να ρυθμίζει την ώρα των κρατικών και μη ρολογιών είναι μια αλληγορία για την Τουρκία που, στο κατώφλι της δημοκρατίας, αδυνατεί να ρυθμίσει το ρολόι της παράδοσης με αυτό της προόδου, ασθμαίνοντας για να προλάβει το τρένο των (εκ δυσμάς) εξελίξεων. Είναι και ένα οικουμενικό σχόλιο όμως για τον τρόπο που έχει στηθεί και η δυτική κοινωνία και για αυτόν τον λόγο μας ταρακουνά στο φινάλε, όπου αποδεικνύεται ότι όλοι μας θέλουμε την πρόοδο, αρκεί να μη μας αγγίζει, να μη θίγει την προσωπική μας ζώνη ασφαλείας. Μόνο που ο Τάνπιναρ απογειώνει αυτό το κλισέ με τη μοντέρνα πένα του (παρότι το έργο εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950) και τον νιχιλιστικό τρόπο που αντιμετωπίζονται οι ηθικές αξίες, αφού άλλωστε «μία καθολική αλήθεια δεν υπάρχει». Η σύγχρονη κοινωνία μας και οι δομές της, στον βωμό του μάνατζμεντ, αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο σαν πιόνι στη σκακιέρα της τεχνολογικής προόδου και τις διοικητικής μεταρρύθμισης.
Είναι μια καλοστημένη ουτοπία, που μετατρέπεται σε δυστοπία όταν κάποιο γρανάζι χαλάσει και αποκαλυφθούν τα ελαττώματα του (ανάλγητου) μηχανισμού. Αξίζει πραγματικά κάποιος να αγνοήσει τους ίσως υπέρ το δέον περιφερειακούς χαρακτήρες, αλλά και την χαλαρή πλοκή, η οποία σε κάποια σημεία κουράζει με τη διαφαινόμενη απουσία συνεκτικών δεσμών με το κεντρικό νόημα. Θα ανταμειφθεί με ένα ανατριχιαστικά εύστοχο μυθιστόρημα, το οποίο θα τον ταρακουνήσει και θα τον κάνει να ρυθμίσει εκ νέου το εσωτερικό του ρολόι.
August 15, 2020
Saatleri Ayarlama Enstitüsü = The Time Regulation Institute, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ender Gürol
It began serialization in a newspaper in 1954. It was first published as a book in 1961. An English translation by Ender Gürol was published in 2001 by the Turco-Tatar Press.
The main character is Hayri İrdal, who narrates the novel and presents it like a memoir. The novel discusses his and other people's formation of the Time Regulation Institute, which changes the time on Turkey's clocks to that used within Europe.
Within it he meets a psychologist named Dr Ramiz, who introduces İrdal to Halit the Regulator. İrdal and Halit decide to establish the institute after discussing time. According to Saïd Sayrafiezadeh of Publishers Weekly the narrative starts late in the novel. Later in the novel publishes a novel depicting himself and other characters at the Siege of Vienna.
تاریخ نخستین خوانش: روز بیستم ماه ژانویه سال 2009میلادی
عنوان: انستیتوی تنظیم ساعتها - رمان؛ نویسنده: احمد حمدی تانپینار؛ مترجم: شهرام شیدایی، تهران کلاغ سفید؛ تهران، نشر کلاغ سفید، 1387؛ در 461ص؛ شابک 9789649165448؛ موضوع: داستانهای نویسندگان ترکیه - سده 20م
احمت حمدی تانپینار (زاده روز بیست و سوم ماه ژوئن سال 1901میلادی - درگذشت روز بیست و چهارم ماه ژانویه سال 1962میلادی) شاعر، رماننویس، مقاله نویس و پژوهشگر ادبیات، اهل ترکیه بودند ،که یکی از مهمترین چهره های ادبیات نوگرا در ترکیه شناخته میشوند.؛ ایشان علاوه بر فعالیتهای ادبی و دانشگاهی، بین سالهای 1944میلادی تا سال 1946میلادی عضو مجلس «ترکیه» نیز بودند.؛ ایشان در سال 1954میلادی کتاب «بنیاد تنظیم زمان (انستیتوی تنظیم ساعتها)» را منتشر کردند.؛ کتاب با لحنی طنزگونه نگاشته شده، و تصویرهای نمادین بسیاری نیز در آن به کار گرفته شده که جامعه ی مشکلدار «ترکیه» در میانه ی تغییر از سنت به مدرنیته، و کنار گذاشتن ارزشهای کهن را به نمایش میگذارد.؛
تاریخ بهنگام رسانی 24/05/1399هجری خورشیدی؛ ا. شربیانی
It began serialization in a newspaper in 1954. It was first published as a book in 1961. An English translation by Ender Gürol was published in 2001 by the Turco-Tatar Press.
The main character is Hayri İrdal, who narrates the novel and presents it like a memoir. The novel discusses his and other people's formation of the Time Regulation Institute, which changes the time on Turkey's clocks to that used within Europe.
Within it he meets a psychologist named Dr Ramiz, who introduces İrdal to Halit the Regulator. İrdal and Halit decide to establish the institute after discussing time. According to Saïd Sayrafiezadeh of Publishers Weekly the narrative starts late in the novel. Later in the novel publishes a novel depicting himself and other characters at the Siege of Vienna.
تاریخ نخستین خوانش: روز بیستم ماه ژانویه سال 2009میلادی
عنوان: انستیتوی تنظیم ساعتها - رمان؛ نویسنده: احمد حمدی تانپینار؛ مترجم: شهرام شیدایی، تهران کلاغ سفید؛ تهران، نشر کلاغ سفید، 1387؛ در 461ص؛ شابک 9789649165448؛ موضوع: داستانهای نویسندگان ترکیه - سده 20م
احمت حمدی تانپینار (زاده روز بیست و سوم ماه ژوئن سال 1901میلادی - درگذشت روز بیست و چهارم ماه ژانویه سال 1962میلادی) شاعر، رماننویس، مقاله نویس و پژوهشگر ادبیات، اهل ترکیه بودند ،که یکی از مهمترین چهره های ادبیات نوگرا در ترکیه شناخته میشوند.؛ ایشان علاوه بر فعالیتهای ادبی و دانشگاهی، بین سالهای 1944میلادی تا سال 1946میلادی عضو مجلس «ترکیه» نیز بودند.؛ ایشان در سال 1954میلادی کتاب «بنیاد تنظیم زمان (انستیتوی تنظیم ساعتها)» را منتشر کردند.؛ کتاب با لحنی طنزگونه نگاشته شده، و تصویرهای نمادین بسیاری نیز در آن به کار گرفته شده که جامعه ی مشکلدار «ترکیه» در میانه ی تغییر از سنت به مدرنیته، و کنار گذاشتن ارزشهای کهن را به نمایش میگذارد.؛
تاریخ بهنگام رسانی 24/05/1399هجری خورشیدی؛ ا. شربیانی
September 24, 2023
(Evvela ve derhal beni bu güzide eserle tanıştıran -tanışıklığımız illa ki var tabi, aksi ayıptır, bizimki lafın gelişi- bu doyurucu tearüfü mümkün kılan Kayıp Rıhtım Kıraat Faaliyeti yetkililerine bin teşekkürü bir borç bilirim.)
Yıllar yılı, bir devekuşu misali kafasını garp edebiyatına gömen bu âciz kâri, açıkta kalmış yanlarından bihaber kendini edebiyatta kaybolmuş sanıyordu. Sayenizde bu baş aşağı gördüğü düşten uyanıp kendi dilinin muhteşem eserlerinden birini okudu ve mest oldu.
Kitaba dair cümle kârinin ezber edercesine sarf ettiği tefsire hiç değinmeyeceğim. Vay efendim eser garba meyletmiş lakin şarklı olmaktan da uzaklaşamamış Türk insanının... vs. vs.
Böyle beylik lafları tûti misali gevelemek eserin eğlenceli ve güleç yüzünü maskeliyor. E böyle olunca da gençler eseri asık yüzlü sanıyor. Bana kalırsa bu eser iptida komik ve de fantastiktir. Mizahı ikinciye koyan kafalar elbet bu kitaptan ciddi meseleler devşirebilirler ama bu onun şen yanını unutmamıza mani olmamalı, hatta yüzünün bu yanına perdah çekmeliyiz.
Sonra bu güzide eser müthiş bir hikâyeye sahiptir. Ahmet Hamdi Bey, başı sonu layıkıyla hesap edilmiş, ince ince işlenmiş, yükselip alçalacağı zamanı pek iyi bilen; sarkmayan, sökülmeyen ve tökezlemeyen bir hikâye koymuştur ortaya. Hikâyenin olağanın dışına çıktığı anlarda bile onun hakikatine bağlı kalırız; garipliği apaçık belli olan, hatta anlatıcı Hayri İrdal'ın bile inanmağa yanaşmadığı bu olaylara okudukça inanmağa ve kabul etmeğe meylederiz.
Tabi olanlara bu denli inanarak dalışımızın diğer önemli sebebi; en şeririni bile, bağrımıza basacak denli benimsediğimiz roman kişileridir. Cümlesine hakkı verilmiş hiçbiri kenara atılmamıştır. Her biri sahneye çıkıp görevini ziyadesiyle yerine getirmiştir.
Eserin başlarında Hayri Bey'in hayatına tesir eden nevi şahsına münhasır kişileri tanırız:
Bilge muvakkit Nuri Efendi, bol gönüllü Şura-yı Devlet azası Abdüsselam Bey, cinci Seyit Lütfullah, kafayı psikanalizle bozmuş Doktor Ramiz ve nihayet her duruma kendini ayar eden üstün müteşebbis Halit Ayarcı. Yahu sadece bir duvar saati olmasına rağmen Mübarek bile rol çalar diğerlerinden.
İşte bu resmigeçit sürerken içimde bir his Abdüsselam Bey'in hafif kaldığını söylüyordu ama bir kaç bölüm sonra anladım ki daha yiyeceği ekmek varmış. Yani demem o ki her roman kişisi canlı kanlı işlendiği için olsa gerek, Ahmet Hamdi Bey onları hikâyenin az ışık düşen köşelerinde unutmamış, yeri geldi mi onlara konuşma, kendini anlatma ve sevdirme fırsatı vermiş (Ahmet Hamdi Bey’in yarattığı kişilere duyduğu saygı ve sevgiyi, Mahur Beste romanının karakteri Behçet Bey’e yazdığı mektuptan biliyoruz.).
Ve dil. Ah o dil. Dilim. Öyle nüktedan, öyle kıvrak, öyle büyülü bir dil ki okumalara doyulmaz. Her sahnenin içindeki ironiyi layıkıyla taşıyan, yüklüce manayı sırtlayıp uçuran o sade ve muktedir dil. Nerede tasvire duracağını, nerede kısalıp hızlanacağını bilen kelimeler, cümleler; okuyucuyu bir dost gibi sarmalar.
E takdir-i ilahi, bu şaheserin yazıldığı dönemde doğmamışız. Zamanımıza gelene kadar Türkçe büzülüp kurumuş. Eserin dönemine göre sade olan dil şimdi bize ağır geliyor. Lakin yine de o “eski” kelimelerin çoğu sizi kendini illa anlamağa mecbur etmez, sağına soluna bakınca anlarsınız mananın özünü. Yine de zorlanırsanız diye buraya bir hayırseverin tanzim ettiği lügati koyuyorum, okurken yanınızda tutunuz, rahat edersiniz:
http://ebediyenedebiyat.blogspot.com/...
Hülasa okuyun, okutun efendim.
Eserin güzelliğini ortaya koyan onlarca iktibastan birkaçı:
Politikadaki hürriyet, bir yığın hürriyetsizliğin anahtarı veya ardına kadar açık duran kapısıdır. Meğer ki dünyanın en kıt nimeti olsun; ve bir tek insan onunla şöyle iyice karnını doyurmak istedi mi etrafındakiler mutlak surette aç kalsınlar. Ben bu kadar kendi zıddı ile beraber gelen ve zıtlarının altında kaybolan nesne görmedim. Kısa ömrümde yedi sekiz defa memleketimize geldiğini işittim. Evet, bir kere bile kimse bana gittiğini söylemediği hâlde, yedi sekiz defa geldi; ve o geldi diye biz sevincimizden, davul zurna, sokaklara fırladık.
---
“İnsan saatin arkasını bırakmamalıdır. Nasıl ki, Allah insanı bırakırsa her şey mahvolur!” Saat hakkındaki düşünceleri bazen daha derinleşirdi: “Saatin kendisi mekân, yürüyüşü zaman, ayarı insandır… Bu da gösterir ki, zaman ve mekân, insanla mevcuttur!”
---
...bu küçük cami odasında başında takkesi, alçak sedirinde sağ dizinin üstüne kâğıt tomarlarını dayayarak pirinç gibi rakam dizilerini sıralayan bu adamın kamış kalemiyle sarı pirinç pitinden, yavaş yavaş âdeta çok çeşitli bir rüya gibi doğarlar, sanki sırası geldikçe meydana çıkmak, dünyamızda hüküm sürmek için odanın bir köşesinde, ışığın en az uğradığı ve saat seslerinin en fazla yığıldığı bir tarafında toplanırlardı.
---
Modern hayat ölüm düşüncesinden uzaklaşmayı emreder!
---
Etrafımda yavaş yavaş beni hedef alan, üzerimde yüksek sesle düşünen bir teşhis uğultusu, çok cömert ve İnsanî bir endişe başlamıştı.
---
Hakikatte ne babamı, ne de bizi severdi. Hattâ sevmediğini açıktan açığa göstermekten âdeta zevk duyardı. Onun bizim şahsımızda ve ailemizde hısım akrabadan daha ziyade mirasçıyı gördüğü muhakkaktı. Evcek, onun için, ölüm denen korkunç şeyin arkasında işleyen makinanın bir kolu, hattâ netice düşünülürse bütünü idik.
---
Belli ki bu masa bizim bakkalın tezgâhının arkasına hiç benzemiyor. Burada rakı için geniş zaman ayrılıyor. Rakı kadehimde mermer bir saray birdenbire çökmüş gibi değişti, tortulandı. İkinci günde ışık böyle yaratılmış olmalı. Sonra ilk yudumun zevki.
Yıllar yılı, bir devekuşu misali kafasını garp edebiyatına gömen bu âciz kâri, açıkta kalmış yanlarından bihaber kendini edebiyatta kaybolmuş sanıyordu. Sayenizde bu baş aşağı gördüğü düşten uyanıp kendi dilinin muhteşem eserlerinden birini okudu ve mest oldu.
Kitaba dair cümle kârinin ezber edercesine sarf ettiği tefsire hiç değinmeyeceğim. Vay efendim eser garba meyletmiş lakin şarklı olmaktan da uzaklaşamamış Türk insanının... vs. vs.
Böyle beylik lafları tûti misali gevelemek eserin eğlenceli ve güleç yüzünü maskeliyor. E böyle olunca da gençler eseri asık yüzlü sanıyor. Bana kalırsa bu eser iptida komik ve de fantastiktir. Mizahı ikinciye koyan kafalar elbet bu kitaptan ciddi meseleler devşirebilirler ama bu onun şen yanını unutmamıza mani olmamalı, hatta yüzünün bu yanına perdah çekmeliyiz.
Sonra bu güzide eser müthiş bir hikâyeye sahiptir. Ahmet Hamdi Bey, başı sonu layıkıyla hesap edilmiş, ince ince işlenmiş, yükselip alçalacağı zamanı pek iyi bilen; sarkmayan, sökülmeyen ve tökezlemeyen bir hikâye koymuştur ortaya. Hikâyenin olağanın dışına çıktığı anlarda bile onun hakikatine bağlı kalırız; garipliği apaçık belli olan, hatta anlatıcı Hayri İrdal'ın bile inanmağa yanaşmadığı bu olaylara okudukça inanmağa ve kabul etmeğe meylederiz.
Tabi olanlara bu denli inanarak dalışımızın diğer önemli sebebi; en şeririni bile, bağrımıza basacak denli benimsediğimiz roman kişileridir. Cümlesine hakkı verilmiş hiçbiri kenara atılmamıştır. Her biri sahneye çıkıp görevini ziyadesiyle yerine getirmiştir.
Eserin başlarında Hayri Bey'in hayatına tesir eden nevi şahsına münhasır kişileri tanırız:
Bilge muvakkit Nuri Efendi, bol gönüllü Şura-yı Devlet azası Abdüsselam Bey, cinci Seyit Lütfullah, kafayı psikanalizle bozmuş Doktor Ramiz ve nihayet her duruma kendini ayar eden üstün müteşebbis Halit Ayarcı. Yahu sadece bir duvar saati olmasına rağmen Mübarek bile rol çalar diğerlerinden.
İşte bu resmigeçit sürerken içimde bir his Abdüsselam Bey'in hafif kaldığını söylüyordu ama bir kaç bölüm sonra anladım ki daha yiyeceği ekmek varmış. Yani demem o ki her roman kişisi canlı kanlı işlendiği için olsa gerek, Ahmet Hamdi Bey onları hikâyenin az ışık düşen köşelerinde unutmamış, yeri geldi mi onlara konuşma, kendini anlatma ve sevdirme fırsatı vermiş (Ahmet Hamdi Bey’in yarattığı kişilere duyduğu saygı ve sevgiyi, Mahur Beste romanının karakteri Behçet Bey’e yazdığı mektuptan biliyoruz.).
Ve dil. Ah o dil. Dilim. Öyle nüktedan, öyle kıvrak, öyle büyülü bir dil ki okumalara doyulmaz. Her sahnenin içindeki ironiyi layıkıyla taşıyan, yüklüce manayı sırtlayıp uçuran o sade ve muktedir dil. Nerede tasvire duracağını, nerede kısalıp hızlanacağını bilen kelimeler, cümleler; okuyucuyu bir dost gibi sarmalar.
E takdir-i ilahi, bu şaheserin yazıldığı dönemde doğmamışız. Zamanımıza gelene kadar Türkçe büzülüp kurumuş. Eserin dönemine göre sade olan dil şimdi bize ağır geliyor. Lakin yine de o “eski” kelimelerin çoğu sizi kendini illa anlamağa mecbur etmez, sağına soluna bakınca anlarsınız mananın özünü. Yine de zorlanırsanız diye buraya bir hayırseverin tanzim ettiği lügati koyuyorum, okurken yanınızda tutunuz, rahat edersiniz:
http://ebediyenedebiyat.blogspot.com/...
Hülasa okuyun, okutun efendim.
Eserin güzelliğini ortaya koyan onlarca iktibastan birkaçı:
Politikadaki hürriyet, bir yığın hürriyetsizliğin anahtarı veya ardına kadar açık duran kapısıdır. Meğer ki dünyanın en kıt nimeti olsun; ve bir tek insan onunla şöyle iyice karnını doyurmak istedi mi etrafındakiler mutlak surette aç kalsınlar. Ben bu kadar kendi zıddı ile beraber gelen ve zıtlarının altında kaybolan nesne görmedim. Kısa ömrümde yedi sekiz defa memleketimize geldiğini işittim. Evet, bir kere bile kimse bana gittiğini söylemediği hâlde, yedi sekiz defa geldi; ve o geldi diye biz sevincimizden, davul zurna, sokaklara fırladık.
---
“İnsan saatin arkasını bırakmamalıdır. Nasıl ki, Allah insanı bırakırsa her şey mahvolur!” Saat hakkındaki düşünceleri bazen daha derinleşirdi: “Saatin kendisi mekân, yürüyüşü zaman, ayarı insandır… Bu da gösterir ki, zaman ve mekân, insanla mevcuttur!”
---
...bu küçük cami odasında başında takkesi, alçak sedirinde sağ dizinin üstüne kâğıt tomarlarını dayayarak pirinç gibi rakam dizilerini sıralayan bu adamın kamış kalemiyle sarı pirinç pitinden, yavaş yavaş âdeta çok çeşitli bir rüya gibi doğarlar, sanki sırası geldikçe meydana çıkmak, dünyamızda hüküm sürmek için odanın bir köşesinde, ışığın en az uğradığı ve saat seslerinin en fazla yığıldığı bir tarafında toplanırlardı.
---
Modern hayat ölüm düşüncesinden uzaklaşmayı emreder!
---
Etrafımda yavaş yavaş beni hedef alan, üzerimde yüksek sesle düşünen bir teşhis uğultusu, çok cömert ve İnsanî bir endişe başlamıştı.
---
Hakikatte ne babamı, ne de bizi severdi. Hattâ sevmediğini açıktan açığa göstermekten âdeta zevk duyardı. Onun bizim şahsımızda ve ailemizde hısım akrabadan daha ziyade mirasçıyı gördüğü muhakkaktı. Evcek, onun için, ölüm denen korkunç şeyin arkasında işleyen makinanın bir kolu, hattâ netice düşünülürse bütünü idik.
---
Belli ki bu masa bizim bakkalın tezgâhının arkasına hiç benzemiyor. Burada rakı için geniş zaman ayrılıyor. Rakı kadehimde mermer bir saray birdenbire çökmüş gibi değişti, tortulandı. İkinci günde ışık böyle yaratılmış olmalı. Sonra ilk yudumun zevki.
October 16, 2012
I think this book is really a good example of black humor. A lots of notions in the book has been criticized by the Author. (like independent, bureaucracy, modernity, sociological phenomenas etc.) The chapter which is about establishment of the institute maybe the most remarkable part for me. This part about a new country's economy which is trying to be adapted to world's economic system. Halit ayarcı symbolize the entrepreneurial model of this period.(early 20. century) The need for "foreign experts" issue which is discussed at the beggining of the establishment of the institute emphasized the lack of "local experts" in the country. This part is important because it is a critisizm for last years of Ottoman Empire.
Ambiguity of the concept of modernity drags to community a sociological crisis. I can say that is a good book which is about searching process for "a new role model" of the new country and its affect on community.
"Kara mizah" türünün en iyilerinden denilebilir eser için. Eserdeki bürokrasi, hürriyet gibi kavramların eleştiriye tabi olduğu çok açık. Ancak benim için en dikkat çekici yönü söz konusu enstitünün kuruluş aşamasının anlatıldığı bölümdeki hiciv unsuru. Saat Ayarlama İstasyonları bünyesinde çalıştırılacak kişilerin seçimi konusundaki konuşulan kriterler ve Halit Ayarcı'nın henüz ortada hiçbir iş yokken büro için yaptığı masrafların Belediye Başkanı'nın ziyareti sırasında aslında "marketing" dediğimiz kavramın gereklilikleri olduğunu görüyoruz. Bu biraz da iktisadi hayatı yeni başlamış bir ülkenin dünyadaki mevcut sistem içerisinde yerini bulma çabasıdır. Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki ülkenin "yerli girişimci" eksiği, yetersizliği bilinen bir gerçektir. Bu sebeple yerli girişimcileri desteklemek bir nevi hükümet politikasıdır. Halit Ayarcı'nın girişimcilik serüveni, bu henüz bebek adımları ile ilerleyen ülkenin iktisadi hayatının bir tezahürüdür diyebiliriz.
Belediye başkanı ile tartışılan "ecnebi mütehassıs" hususu ve ecnebi mütehassısların yokluğunun güven yaratmayacağı endişesi Osmanlı'nın son dönemlerinde vuku bulan, hatta İttihat ve Terakki partisi döneminde giderilmeye çalışılan ancak pek başarılı olamayan "yerli kalifiye eleman" eksikliğini ve bunun genç cumhuriyetin ilk dönemlerine yansımasını hatta bunun getirdiği özgüven eksikliğini açık bir şekilde göstermektedir diye düşünüyorum. Belki burada bu konuya açıklık getirmek yerinde olur; kısa bir not olarak belirtebiliriz ki İttihat ve Terakki partisi döneminde hiç yerli makinist bulunmadığı için demir yolları şirketlerine yerli eleman yetiştirme zorunluluğu getirilmiş, yerli girişimcileri desteklemek için bir takım imtiyazlar söz konusu olmuştur. Başarısı tartışılır tabi.
Bir diğer husus büroyu ziyarete gelen, bürokrat olduğunu tahmin ettiğimiz kişi ile yapılan sohbetlerdir. Kurmaca bir karakter olan "Ahmet Zamani Efendi" üzerine yapılan konuşmalarda, söz konusu şahsın bunu sahiplenmesi dönemde vuku bulan "milli tarih" ihtiyacından kaynaklanıyor diye düşünüyorum. Nitekim yeni bir ülke, yeni oturtulmaya çalışılan bir sistem, kurulmak istenen modern bir düzen var ortada. Ama kimse nasıl yapılacağını tam olarak bilemiyor. İşte bu noktada ortaya atılan her savı sıkı sıkı sahiplenme eğilimi var ortada. Dönemdeki "Güneş dil teorisi" nin sahiplenilmesine benzetebiliriz bunu.
Ayrıca kadrolaşma vurgusu da önemli. Günümüzde bile hala devam eden bir duruma henüz o yıllarda eleştirel bir şekilde yaklaşmak gerçekten büyük cesaret örneği bence. Bu kitap şu dönem yazılsa uğrayabileceği sansür ihtimalini düşünmeden edemiyorum. Sınavla ya da ilanla eleman almak yerine enstitü bünyesindeki kadroların paylaştırılması, yarısı "bizden" yarısı "onlardan" kavramları şu anda da hala devam eden devlet ve özel sektör arasındaki sıkı iş birliğini gösteriyor. Kazanan taraf sermaye sahipleri ve devlet yetkilileri. Kapitalist sistemin şatafatlı modernlik kılıfı altında Türkiye'yi ele geçirişine küçük bir eleştiri. Belirtmekte fayda var diye düşünüyorum, burada daha çok vurgulanan kapitalizmin makro ölçekli etkilerinden ziyade düzene ayak uydurmaya çalışan toplum bireyleri üzerindeki etkileridir. "Kapitalist çalışma ahlakı"nın toplumda yer edinme sürecidir.
Ortada Modernlik üzerinde bir belirsizlik var. "Modernlik" kavramının yorumlanması üzerine eleştiriler var daha çok. Kavram belirsiz olduğu için modern olmak adına yapılan şeylerin büyük bir kısmının aslında gereksiz olduğu vurgusu var. Bunun yanında Batı toplumlarına özenme, hayranlık durumunun uzun bir başarısızlık ve sefalet döneminden geçmiş bir toplumda var olan kompleksleri ortaya çıkardığını söylemekte yarar var. Halit Ayarcı'nın, Hayri İrdal'ın Voltaire'e benzetilmesi üzerine yaptığı konuşmada toplumun buna ihtiyacı olduğu vurgusunun belki de gururu kırılmış, çekingen, başarıya aç bir toplumun özlemlerini gidermek ve kendini tatmin etme yöntemlerine dikkat çektiği söylenebilir. Nitekim " tarih tenkit için vardır" diyor Halit Ayarcı. Geçmişi ile barışık olmayan bir toplumun avuntu arayışları ile modernlik kavramını yorumlayışı ortaya çıkıyor bu noktada. Belki de modernlik kavramının bu kadar çarpıtılması ya da somut bir hal alamaması toplumsal hafızada yer etmiş olan başarısızlıklar ve sefalet, dolayısıyla geçmişi ile barışık olamama durumudur.
Kitabın sonlarına doğru Halit Ayarcı tarafından ülkeye davet edilen batılı entelektüel bir kimse olarak karşımıza çıkan Van Humbert'in daha sonra anılarında Hayri İrdal ve çevresi için "her ne kadar atlıkarıncaya binmeyi tercih etseler de kendilerine Hollanda'ya gelirlerse bisiklete binmeyi öğretmek isterim" şeklinde bahsetmesi hazıra konma, "emeksiz ekmek" elde etme çabası üzerine bir eleştiridir. Üniversite'de iken bir profesör, okula bisiklet ile gidip gelirdi. Kendisine sebebini sorduğumuzda "bisiklet dünyadaki en sosyalist icattır. Tamamı ile insan emeği ile çalışır" demişti. Bu aklıma geldi bu kısmı okurken, modernlik adına yapılan işlerin bir temelden, alt yapıdan yoksunluğunun, yetersizliğinin bir topluma nasıl bir kafa karışıklığı yaşattığını vurguladığını düşünüyorum.
Tanpınar'ın yaptığı tespitler açısından baktığımızda Türk edebiyatına eskimeyen bir eser hediye ettiğini söylemek mümkün.
Ambiguity of the concept of modernity drags to community a sociological crisis. I can say that is a good book which is about searching process for "a new role model" of the new country and its affect on community.
"Kara mizah" türünün en iyilerinden denilebilir eser için. Eserdeki bürokrasi, hürriyet gibi kavramların eleştiriye tabi olduğu çok açık. Ancak benim için en dikkat çekici yönü söz konusu enstitünün kuruluş aşamasının anlatıldığı bölümdeki hiciv unsuru. Saat Ayarlama İstasyonları bünyesinde çalıştırılacak kişilerin seçimi konusundaki konuşulan kriterler ve Halit Ayarcı'nın henüz ortada hiçbir iş yokken büro için yaptığı masrafların Belediye Başkanı'nın ziyareti sırasında aslında "marketing" dediğimiz kavramın gereklilikleri olduğunu görüyoruz. Bu biraz da iktisadi hayatı yeni başlamış bir ülkenin dünyadaki mevcut sistem içerisinde yerini bulma çabasıdır. Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki ülkenin "yerli girişimci" eksiği, yetersizliği bilinen bir gerçektir. Bu sebeple yerli girişimcileri desteklemek bir nevi hükümet politikasıdır. Halit Ayarcı'nın girişimcilik serüveni, bu henüz bebek adımları ile ilerleyen ülkenin iktisadi hayatının bir tezahürüdür diyebiliriz.
Belediye başkanı ile tartışılan "ecnebi mütehassıs" hususu ve ecnebi mütehassısların yokluğunun güven yaratmayacağı endişesi Osmanlı'nın son dönemlerinde vuku bulan, hatta İttihat ve Terakki partisi döneminde giderilmeye çalışılan ancak pek başarılı olamayan "yerli kalifiye eleman" eksikliğini ve bunun genç cumhuriyetin ilk dönemlerine yansımasını hatta bunun getirdiği özgüven eksikliğini açık bir şekilde göstermektedir diye düşünüyorum. Belki burada bu konuya açıklık getirmek yerinde olur; kısa bir not olarak belirtebiliriz ki İttihat ve Terakki partisi döneminde hiç yerli makinist bulunmadığı için demir yolları şirketlerine yerli eleman yetiştirme zorunluluğu getirilmiş, yerli girişimcileri desteklemek için bir takım imtiyazlar söz konusu olmuştur. Başarısı tartışılır tabi.
Bir diğer husus büroyu ziyarete gelen, bürokrat olduğunu tahmin ettiğimiz kişi ile yapılan sohbetlerdir. Kurmaca bir karakter olan "Ahmet Zamani Efendi" üzerine yapılan konuşmalarda, söz konusu şahsın bunu sahiplenmesi dönemde vuku bulan "milli tarih" ihtiyacından kaynaklanıyor diye düşünüyorum. Nitekim yeni bir ülke, yeni oturtulmaya çalışılan bir sistem, kurulmak istenen modern bir düzen var ortada. Ama kimse nasıl yapılacağını tam olarak bilemiyor. İşte bu noktada ortaya atılan her savı sıkı sıkı sahiplenme eğilimi var ortada. Dönemdeki "Güneş dil teorisi" nin sahiplenilmesine benzetebiliriz bunu.
Ayrıca kadrolaşma vurgusu da önemli. Günümüzde bile hala devam eden bir duruma henüz o yıllarda eleştirel bir şekilde yaklaşmak gerçekten büyük cesaret örneği bence. Bu kitap şu dönem yazılsa uğrayabileceği sansür ihtimalini düşünmeden edemiyorum. Sınavla ya da ilanla eleman almak yerine enstitü bünyesindeki kadroların paylaştırılması, yarısı "bizden" yarısı "onlardan" kavramları şu anda da hala devam eden devlet ve özel sektör arasındaki sıkı iş birliğini gösteriyor. Kazanan taraf sermaye sahipleri ve devlet yetkilileri. Kapitalist sistemin şatafatlı modernlik kılıfı altında Türkiye'yi ele geçirişine küçük bir eleştiri. Belirtmekte fayda var diye düşünüyorum, burada daha çok vurgulanan kapitalizmin makro ölçekli etkilerinden ziyade düzene ayak uydurmaya çalışan toplum bireyleri üzerindeki etkileridir. "Kapitalist çalışma ahlakı"nın toplumda yer edinme sürecidir.
Ortada Modernlik üzerinde bir belirsizlik var. "Modernlik" kavramının yorumlanması üzerine eleştiriler var daha çok. Kavram belirsiz olduğu için modern olmak adına yapılan şeylerin büyük bir kısmının aslında gereksiz olduğu vurgusu var. Bunun yanında Batı toplumlarına özenme, hayranlık durumunun uzun bir başarısızlık ve sefalet döneminden geçmiş bir toplumda var olan kompleksleri ortaya çıkardığını söylemekte yarar var. Halit Ayarcı'nın, Hayri İrdal'ın Voltaire'e benzetilmesi üzerine yaptığı konuşmada toplumun buna ihtiyacı olduğu vurgusunun belki de gururu kırılmış, çekingen, başarıya aç bir toplumun özlemlerini gidermek ve kendini tatmin etme yöntemlerine dikkat çektiği söylenebilir. Nitekim " tarih tenkit için vardır" diyor Halit Ayarcı. Geçmişi ile barışık olmayan bir toplumun avuntu arayışları ile modernlik kavramını yorumlayışı ortaya çıkıyor bu noktada. Belki de modernlik kavramının bu kadar çarpıtılması ya da somut bir hal alamaması toplumsal hafızada yer etmiş olan başarısızlıklar ve sefalet, dolayısıyla geçmişi ile barışık olamama durumudur.
Kitabın sonlarına doğru Halit Ayarcı tarafından ülkeye davet edilen batılı entelektüel bir kimse olarak karşımıza çıkan Van Humbert'in daha sonra anılarında Hayri İrdal ve çevresi için "her ne kadar atlıkarıncaya binmeyi tercih etseler de kendilerine Hollanda'ya gelirlerse bisiklete binmeyi öğretmek isterim" şeklinde bahsetmesi hazıra konma, "emeksiz ekmek" elde etme çabası üzerine bir eleştiridir. Üniversite'de iken bir profesör, okula bisiklet ile gidip gelirdi. Kendisine sebebini sorduğumuzda "bisiklet dünyadaki en sosyalist icattır. Tamamı ile insan emeği ile çalışır" demişti. Bu aklıma geldi bu kısmı okurken, modernlik adına yapılan işlerin bir temelden, alt yapıdan yoksunluğunun, yetersizliğinin bir topluma nasıl bir kafa karışıklığı yaşattığını vurguladığını düşünüyorum.
Tanpınar'ın yaptığı tespitler açısından baktığımızda Türk edebiyatına eskimeyen bir eser hediye ettiğini söylemek mümkün.
August 14, 2018
“Artık bütün mukavemetim kırılmıştı. Nerdeyse yalnız ona bakacak,ona şaşıracaktım. Nasıl muhakeme esnasında günlerce herkese şaşırdımsa, “Nasıl oluyor da böyle düşünebiliyorlar!”diye hayret ettimse… Galiba bizi benzerlerimizin karşısında her gün birkaç defa çıldırmaktan bu hayret kurtarır.”
January 4, 2021
If not in seventh heaven, I was at the very least embracing Jesus Christ somewhere in the fourth.
1923 : YEAR ZERO
You rarely had a country that got so revolutionised in such a short time as Turkey after 1923 – the language changed alphabets, the calendar was changed, people were told they should have surnames which they never had bothered with before, religion was separated from the state, people got civil rights, polygamy was outlawed, women got the vote and access to education, the fez was banned, the fedora hat was in, all weights and measures were westernised, ballroom dancing was encouraged, the list went on.
Without mentioning Kemal Ataturk’s revolution by name at all, this novel gently, I might say soulfully, satirises this Westernising head-on full-tilt copy-pasting rush in the perfect metaphor of the amorphous semi-official organisation called the Time Regulation Institute.
No one quite knows what it’s for, including the people who work for it. The only specific thing it ever does is try to get people to set their clocks and watches to the correct time, in some fairly vague hope that this will energise all of Turkish society. Halit says
We’ll give our people a consciousness of time….Civilization took the greatest leap forward when men began walking about with watches in their pockets
The Time Regulation Institute is at the same time a con and a dream, both cynical and sincere.
IT TAKES ITS TIME
This novel itself passively resists any notion of western efficiency as it bumbles and stumbles along, digressing all over the place into tales of aunts and sisters in law and sisters in law’s former husbands’ mistresses and so on. For me there were a few too many cousins and parties. But Mr Tanpinar is a very affable host. And he has a wicked sense of humour. Here’s one lady sorting out another’s problem :
One of my friend’s husbands was a little too interested in young girls. The poor thing didn’t know what to do. Finally I had to intervene. I said, “Sister, all you have to do is throw on a middle school uniform and get one of those caps.” At first she said not a chance, but now the silly man never leaves home.
3.5 stars rounded up to four because of its gloriously jumbled bumbling rambling portrait of Turkish life, love and loafing.
April 1, 2019
Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nün nazarımda ayrı bir yeri oldu hep. Yıllar önce okuduğum ve hayata "ironik" bakabilmeyi öğrendiğim eserlerden biridir benim için. Ara sıra da kitaplıktan alıp rastgele sayfaları çevirip bazı yerlerini okumak iyi hissettirir.
Bu gece de kitaplığın önünde dolanırken göz göze geldik, dayanamayıp biraz okudum. Öyle zamansız, öyle müthiş bir kitap ki, (roman diyesim gelmiyor bambaşka bir şey çünkü) aradan geçen onca zamana rağmen hemen hatırlatıyor her sahne kendini, canlı, dipdiri hala.
Dil ve kurgunun birlikte işleyen yakın ikili olduğu hakkında da ders olarak okutulabilir rahatlıkla. Benim için öyle en azından :)
Türk modernizmiyle tatlı tatlı dalga geçerken, hepimize de şunu öğütlüyor bana kalırsa "çok da takılmayın." Hem de bunu saniyelerin neleri değiştirebildiği, dakikaların öneminin hayatımızdaki yerinin ne denli güçlü olduğunu bilen saatleri doğar doğmaz geriye saymaya programlanmış ölümlülere, "saat" üzerinden kurulmuş güçlü bir kurguyla yapmayı başarıyor.
İşte bu ironi değil de ne!
Ve unutmadan, "ayar saniyenin peşinden koşmaktır" :)
Gözüm kapalı tavsiye ettiğim kitaplardan biri.
not: Okumak isteyenlere minicik bir yüreklendirme, dilin zorluğu sizi yormasın,70 sayfa kadar ilerlediğinizde bir bakıyorsunuz ki o dünyanın parçası olmuşsunuz. Biraz sabretmek yeterli.
Bu gece de kitaplığın önünde dolanırken göz göze geldik, dayanamayıp biraz okudum. Öyle zamansız, öyle müthiş bir kitap ki, (roman diyesim gelmiyor bambaşka bir şey çünkü) aradan geçen onca zamana rağmen hemen hatırlatıyor her sahne kendini, canlı, dipdiri hala.
Dil ve kurgunun birlikte işleyen yakın ikili olduğu hakkında da ders olarak okutulabilir rahatlıkla. Benim için öyle en azından :)
Türk modernizmiyle tatlı tatlı dalga geçerken, hepimize de şunu öğütlüyor bana kalırsa "çok da takılmayın." Hem de bunu saniyelerin neleri değiştirebildiği, dakikaların öneminin hayatımızdaki yerinin ne denli güçlü olduğunu bilen saatleri doğar doğmaz geriye saymaya programlanmış ölümlülere, "saat" üzerinden kurulmuş güçlü bir kurguyla yapmayı başarıyor.
İşte bu ironi değil de ne!
Ve unutmadan, "ayar saniyenin peşinden koşmaktır" :)
Gözüm kapalı tavsiye ettiğim kitaplardan biri.
not: Okumak isteyenlere minicik bir yüreklendirme, dilin zorluğu sizi yormasın,70 sayfa kadar ilerlediğinizde bir bakıyorsunuz ki o dünyanın parçası olmuşsunuz. Biraz sabretmek yeterli.
December 20, 2019
Çağının ötesinde, ölümsüz bir eser. Çok sağlam Alt metin ve üst metin, hiciv, komedi, ironi ne ararsak var bu metinde. Özellikle de bazı benzetmeler beni benden aldı. Son derece zekice yazılmış bir roman.
Kitap başkarakter ve ayn�� zamanda birinci tekil anlatıcı olan Hayri Bey'in yaşadığı trajikomik olayları konu ediniyor. Spoiler geliyor kitabın konusuyla ilgili (paragrafın sonuna kadar): Hayri Bey aklı fazlasıyla başında bir insan olmasına karşın bir yanlış anlaşılma sonucu bir süre deli diye muamele görüyor. Bu yetmiyormuş gibi bir süre sonra üst düzey devlet yetkililerine yakın bir isim olan Halit Bey tarafından Saatleri Ayarlama Ünstitüsü'nün başına getiriliyor. Bu enstitünün insanların saatlerini ayarlamak gibi komik bir görevi var. Yani ihtiyaç duyulmayan bir iş yaratıyor Halit Bey ve bunun sonucu olarak bütün gün boş oturuyorlar. Ama Hayri Bey'in etrafındaki herkes bu işe o kadar doğal bir şeymiş gibi bakıyor ki (tek dertleri maaşlarının yatması tabi ki) Hayri Bey itiraz ettiği ve rahatsız olduğu için yine deli konumuna düşüyor.
Kitabın bazı yerleri gerçekten çok komik. Harika bir sistem ve bürokrasi elestirisi. Ki unutmamak lazım kitabın yıllar yıllar önce bahsettiği durumlar günümüzde hala mevcut, hem de fazlasıyla. siyaset konuşmak istemiyorum ama bu dönemde de yapılanlar ortada, bazı insanlar belediyede çalışıyormuş gibi gösterilip altlarına araba ve devletin tüm imkanları tahsis edilerek il il parti propagandası işiyle meşgul olabiliyorlar mesela.
Sonuç olarak kesinlikle çağının ötesinde ve harika, tekrar tekrar okunası bir metin bu. Yıllar önce Tanpınar'ın Huzur romanında biraz sıkıldığım için bu romanı ertelemiştim. Kısmet bugüneymiş. Huzur'u da tekrar okumam lazım sanırım bu kafayla.
Kitap başkarakter ve ayn�� zamanda birinci tekil anlatıcı olan Hayri Bey'in yaşadığı trajikomik olayları konu ediniyor. Spoiler geliyor kitabın konusuyla ilgili (paragrafın sonuna kadar): Hayri Bey aklı fazlasıyla başında bir insan olmasına karşın bir yanlış anlaşılma sonucu bir süre deli diye muamele görüyor. Bu yetmiyormuş gibi bir süre sonra üst düzey devlet yetkililerine yakın bir isim olan Halit Bey tarafından Saatleri Ayarlama Ünstitüsü'nün başına getiriliyor. Bu enstitünün insanların saatlerini ayarlamak gibi komik bir görevi var. Yani ihtiyaç duyulmayan bir iş yaratıyor Halit Bey ve bunun sonucu olarak bütün gün boş oturuyorlar. Ama Hayri Bey'in etrafındaki herkes bu işe o kadar doğal bir şeymiş gibi bakıyor ki (tek dertleri maaşlarının yatması tabi ki) Hayri Bey itiraz ettiği ve rahatsız olduğu için yine deli konumuna düşüyor.
Kitabın bazı yerleri gerçekten çok komik. Harika bir sistem ve bürokrasi elestirisi. Ki unutmamak lazım kitabın yıllar yıllar önce bahsettiği durumlar günümüzde hala mevcut, hem de fazlasıyla. siyaset konuşmak istemiyorum ama bu dönemde de yapılanlar ortada, bazı insanlar belediyede çalışıyormuş gibi gösterilip altlarına araba ve devletin tüm imkanları tahsis edilerek il il parti propagandası işiyle meşgul olabiliyorlar mesela.
Sonuç olarak kesinlikle çağının ötesinde ve harika, tekrar tekrar okunası bir metin bu. Yıllar önce Tanpınar'ın Huzur romanında biraz sıkıldığım için bu romanı ertelemiştim. Kısmet bugüneymiş. Huzur'u da tekrar okumam lazım sanırım bu kafayla.
January 17, 2024
Bir süredir etrafta behemehal diye, hülasa diye ve hatta filhakika diye dolaşmama sebep olan kitap. Daha önce Ahmet Hamdi'nin Huzur'unu okumaya çalışmış ve ortalarında bir yerde feci halde çuvallamış, "Ömer Baba ile çeşitli feyzler" atmosferinden darlanmış, kendimi kesecek seviyeye gelmemle de kitabı yarıda bırakmıştım. Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nü (ki SAE diye anılacaktır yazı boyunca) okuduktan sonra ise anladım ki kendisi gerçekten bir başkaymış Magnum Opusu da şüphesiz ki bu kitapmış.
Yeni ile eski, geleneksel ile modern arasında bocalayan bir toplumun tutumlarını eleştiren, bunu da hayli hayli kalabalık bir grup karakterin çeşit çeşit saçmalığını, kah o yandan kah bu yandan anlatarak, fevkalade eğlenceli bir üslupla yapan bir roman bu. Malum eski ile yeni çatışması, doğuyla batının savaşımı, edebiyatımızın pek bir popüler mevzusudur. Bayılırız uyum sağlayamayışımızı anlatmaya. Ama Ahmet Hamdi hem bunu o kadar muazzam bir incelikle ve kişisel mizah ile hiciv arasında o kadar ustaca geçişlerle yapmış ki, tüm hikayeyi özgün bir mekaniğin, adına yaraşır biçimde saat gibi çalışan parçaları olarak toparlayıp, bize de hayran kalmak dışında bir seçeneğini zaten bırakmamış.
Kitap dört bölüme ayrılmış Büyük Ümitler, Küçük Hakikatler, Sabaha Doğru ve Her Mevsimin Bir Sonu Vardır. Bunu yaparken de kitabın üzerine kurulduğu zaman elementini son derece etkin bir şekilde kullanmış, yazarın kendisinin de hayranı olduğu Marcel Proust’a benzer şekilde, zamanın geçiyor olduğunu, üstelik kimi ögeleri dağınık da bir anlatı içinde sonuna kadar hissettirmiş. Aynı zamanda bu dört dönem yaşadığımız toplumun geçirdiği aşamalara göre de sıralanmış. Zira SAE’nin İlk bölümü Tanzimat öncesini, ikincisi Tanzimat dönemini anlatırken, üçüncü bölüm Cumhuriyetin kurulması ve dördüncü bölüm de erken Cumhuriyet dönemini hicvediyor.
Bir hiciv metodu olarak yabancılaştırmayı kullanıyor kitap ve zaten tam da bu yüzden "Beni tanıyanlar, öyle okuma yazma işleriyle büyük bir ilgim olmadığını bilirler." diyerek, kendini yabancılaştırarak başlıyor. Olayları gözünden izlediğimiz baş kahramanımız Hayri İrdal, bu toplumun bir parçası olmasına karşın yabancılaşmış, yalnız kalmış, uyum sağlayamamış bir gözlemci. "İnsan işlerine uzaktan bakmayı mektepte öğrenmiş" biri, insanların ona beceriksiz, hatta meczup gözüyle baktığını düşünen, çeşit çeşit ortama giren, türlü türlü tuhaflığa tanık olan ama tüm bunların içinde hep eğri büğrü durandır, hep uyum sağlayamayan bir fani. Tam da bu yüzden anlatımın gülünçlüğü hızlıca pekişiyor. Hayri, haksızlıkla, aptallıkla, bencillikle, açgözlülükle karşılaşıyor ama tüm bunların parçası olduğunda dahi bir şekilde, bir noktada hep dışarıda kalıyor. Ne hareketlerinin sonucunu göremeyen saf bir çocuktur ne de gözü dönmüş bir dolandırıcı. Daima arada kalmış ve kimi zaman tutarlılığından da taviz verilmiş; Yine de onun gözünden gördüğümüz gerçekliği eleştirebilecek bir sağduyuya her zaman sahiptir ve en alengirli durumlarda bile kurban olabilecek kadar çekinik.
Kitabın ilk bölümünde Hayri İrdal’ı ailesini ve yakın çevresini tanıyoruz. Hayatına dini ögelerin hakim olduğu başta varlıklı olan bir aile. Ancak babasının dedesi tarafından yaptırılmak istenen, para yetmediğinden bir türlü bitemeyen cami yüzünden giderek elindekini avucundakini yitiriyor. Ailenin vasiyeti üzerlerine olmuş bir eziyet, iliklerini kurutmuş. Yapılacak cami için alınmış olan eşyalarla birlikte yaşamaktan içleri buruşmuş. Kitabın belki de insan karakterlerinden daha gerçek olan, kafası estiğinde çalışıp, canı istediğinde duran ayaklı saat mübarek tarafından tekinsizce izlenen hayatlarını türlü tuhaflıkta tatsızlıklarla geçiren bir aile.
Ve yine tuhaf, mistik, komik çevreleri. Bir taraftan deliliği ile kerameti karışmış, ecinnilerin akranı, Kayser Adronikos’un hazinesinin peşinde Seyit Lütfullah, bir tarafta kocaman bir konakta eşi dostu yanına toplayarak kabile halinde yaşayan Abdüsselam Bey ve aklını simyayla bozmuş eczacı Aristidi Efendi gibi tuhaf tipler ile çevrili bir çevre içinde Hayri ve ailesine tanıklık ederiz. Tüm bu eğlenceli karakterlerin, tatlı karikatürlerin ortak yanı ise, eleştirdiği döneme uygun olarak giderek artan bir maddi güçlük içinde olmaları ve sorunlarına çözümü de akıl dışı yollarda, hurafede, inde cinde, türlü türlü delilikte aramalarıdır. Hayri de aslında tüm bu maskaralığın farkındadır ama bir yandan da bunun içinde olmaktan hoşlanmaktadır.
İkinci bölümde ise bu kez Hayri İrdal'ın evliliklerini görür, mutluluğunu ve mutsuzluğunu izler, başına gelen talihsizlikleri görür ve Şehzadebaşı'ndaki kıraathaneyi tanırız. Kıraathane Tanpınar'ın eleştirileri için önemli alandır. Bu kıraathaneyi şekillendirirken büyük bir olasılıkla kendi hatıralarından yararlanmış Tanpınar. Yahya Kemal ve Mustafa Nihat'ın Dergah dergisi yayınlanmaya başladığında kullandıkları, o dönem adeta derginin merkez ofisi gibi hizmet veren Nuruosmaniye'deki İkbal Kıraathanesi'nden esinlenmiş anlaşılan; ki Yahya Kemal'in (ki Tanpınar, Yahya Kemal'in dersine katılmak için sınıf değiştirecek kadar hayrandır kendisine) Ahmet Haşim'in gelip gittiği, dönemin sanatının, edebiyatının siyasetinin konuşulduğu, hatırı sayılır öneme sahip bir yerdir burası. Ama SAE'nin kıraathanesi çok daha geniş bir insan topluluğunu barındırıyor, hem kafası biraz karışık bir aydın kesimin hem de tüm bir toplumun kesitini veriyor bizlere. "Hususiyetini sonunda iflas eden sahibinden alan" kıraathane, "her cins ve meşrepten" insanın geldiği, zengin, fakir, tüccar, şair, gazeteci, ne varsa toplandığı bir mekan zira.
Kahvehanenin sahibi yarı doğulu yarı batılı, sakinleri ise halkın içinde, her sınıftan insan. Alamet-i farikası ise burada "mühim hayati meselelerin" ya doğrudan dalgaya alınması ya da dalgaya alınabilir taraflarıyla algılanır:
Kendi sınıfları, kategorizasyonu var bu kıraathanenin. Ciddi şeylerden bahseden nizamıalemcileri, onların altında daha geniş bir tabaka oluşturan, yalnızca komiğin, aksayanın peşindeki “Esafil-i Şarkı”ı ve hiçbir inceliği bulunmayan kaba şiş taifesi.
Önemli bir yer yani bu kıraathane, olduğundan çok yer kaplayanlardan. Kitabın pek kendine mahsus karakterlerinden Dr. Ramiz, kahveden bahsederken, sosyal-psikanaliz için bundan daha iyi yer bulunmayacağını belirtiyor mesela. "Bak, mâzi nasıl devam ediyor; şaka, ciddî onu nasıl yaşıyorlar… Hepsi hayallerinde büsbütün başka bir âlemde yaşıyor. Topluluk hâlinde rüya görüyorlar." diyor hakkında. Hayri Bey’in "velinimeti" ve kitabın asli çatışmasının unsuru, “modernlik timsali” Halit Ayarcı ise kahvedekilerden "Bu kahve hakkında sizi dinlerken ben, çoğunu tanıdığım bu insanları hep bir çeşit aralıkta yaşıyorlarmış gibi düşündüm. İsterseniz onlara kapının dışında kalanlar da diyebiliriz. Muasır zamana girememiş olmanın şaşkınlığı içinde yarı ciddî, yarı şaka, tembel bir hayat!" diye bahsedecek hemen ardından..
Bu arada tam burada toplum eleştirisinden biraz uzaklaşıp belirtmek gerekir ki Doktor Ramiz de üstün kötü geçilebilecek bir karakter değildir. Freud'a tapan, muhteşem bir psikanaliz karikatürü olan Ramiz üzerinden, psikanalizin semptomlara tedavi ararken tedavilere semptom bulur hale düşmesinin gülünçlüğü, muazzam bir ironik incelikle hikaye ediliyor, pek acımasız ve bir o kadar da komik bir psikanaliz eleştirisi tutturuluyor. Ramiz tahmin edilebileceği üzere tam bir dalyo; adeta garson boy Freud. Örneğin doktorumuz, Hayri Beyin rüyalarını dinlerken bulduğuyla yetinmiyor, bir de istediği rüya görülmeyince güceniyor:
""Nasıl olur? diyordu. Sizin gibi bir zat, hastalığına uygun bir tek rüya görmüş olmasın! Bari bundan sonra biraz gayret etseniz…"
Aslında psikanaliz eleştirisi de temelsiz ve kendi başına bir eleştiri değil, kitabın tamamına yayılmış kör topal modernleşme hicvinin, eksik ve sakat bir yeni ile eski arasında sıkışmanın parçası. Ama Tanpınar, Hayri İrdal'ı "tedavi etmeye" çalışan Ramiz'in abartılı yaklaşımlarını anlatırken, trajikomedik bir mizah ile bütüncül bir toplum eleştirisi arasında maharetle dans ediyor:
Ve tüm bu pasajların sonunda kitap, içeriğini sıkıcı bir homurdanma olmaktan çıkarıp, yine eğlenceli bir mizahi tona geri dönebilmesine olanak veren tamamlayıcılıkla, ironi, hiciv ve mizah arasında muazzam bir denge yerleşiyor:
Hayri İrdal, hayatının dip noktasında, tamamen tükenmiş ve çaresizlik içinde kıvranırken Halit Ayarcı'ya rastlıyor ve hayatı tamamen değişiyor. Üçüncü bölümle birlikte Cumhuriyet dönemiyle birlikte geçmişten gelen zincirlerini koparan toplum gibi Hayri İrdal için de yeni bir dönem başlıyor. Halit Ayarcı tarafından kurulmuş olan Saatleri Ayarlama Enstitüsü'ne müdür yardımcısı olarak getirilen Hayri bey, refaha, zenginliğe ve umuda kavuşuyor.
Dolandırıcı ile girişimci arasında, ne idüğü çok da belli olmayan -ama kesinlikle modern- bir adam Halit Ayarcı. Kurduğu enstitü de, belli bir işin ifa edilmesi üzerine değil, yapacağı işi de kendi bulmakla yükümlü olan saçma sapan bir kurum. Tüm saçmalıkların, zırvalıkların, tuhaflıkların arasında yolunu bulmak isteyenlerin biricik kurumu. Tüm saatlerin birbiri ile senkronizasyonu gibi günümüzde anlamlı, döneminde anlamsız bir misyon ile kurulan kurum, hızla eş, dost, akraba ile dolduruluyor ve alt yapıdan kopuk devrimlerin, topluma etki edemeyen kararların, eğri büğrü bir Batı taklidinin karikatürü haline geliyor, yeni açılmış AKP ilçe örgütü gibi eşe dosta cukka imkanı sağlayan, nepotizmin, liyakatsizliğin kalesi haline dönüşüyor. Ve Tanpınar’ın onca yıl sonra halen hem sağcılar hem de burjuva solcuları tarafından sahiplenilmeye çalışılan(elbette hatırı sayılır miktarda tahrifat ile) çarpık modernleşme eleştirisi, günümüzde geçerliliğini korumak ötesinde, neo-liberalizm sayesinde koca ülkenin tek geçer akçesi oluveriyor.
Hayri İrdal bu yeni düşünce tarzına alışamayan, eskide takılı kalmış ama sağduyusu yüzünden her aşamada itiraz etmekle birlikte gönülsüzce kabullenen taraf olurken, Halit Ayarcı ise onu "yeniyi anlamamak" ile suçluyor ve yeninin, "yeni olması" dışında bir niteliğe sahip olması gerekmediğini savunuyor. Halit Ayarcı modernleşmeyi temsil ettiğini söyleyen ama aslında sadece kendi çevresinin ve temsil ettiği burjuvazinin çıkarlarını düşünen politikacı tipiyle eşleşirken, Hayri Bey, Tanpınar'ın muhafazakar seküler anlayışına da uygun olarak yeni yaşamın içeriden yaratılamayışının acısını çekiyor. Halit Ayarcı her soruna başka bir "modern" çözüm bulup dalaverenin kıyısında, yalanını yüceltip yoluna devam ediyor. İrdal ise tüm bu riyakarlığa bulaşmış ama yine de tam uyum sağlayamamış, yine dışarıda kalmış gözlemci olarak anlatıcılığa devam ediyor.
Son bölüme geldiğimizde artık yozlaşmış, olmayan üstatları övmek için kitaplar yazmış, kendini olmadık dalaverelerin içinde bulmuş, yine de son bir kurtarma çabası içinde Hayri İrdal ve yenilgiye uğramış, çalışanları tarafından ihanete uğramış bir Halit Ayarcı buluyoruz karşımızda. Artık büyümüş, tüm ülkeye yayılmış ve yurt dışında da taklitleri oluşmuş enstitünün, modernliğin kendi dinamiği gereği işlevinin olmadığı anlaşılıyor ve lağvediliyor. Hikaye kapanırken de muhasebe yapılıyor. Çıkarları tehlikeye girince bir anda Halit Ayarcı’ya düşman olmuş yığınlar öfkeli ama Ayarcı’nın son bir dalaveresi ile de tüm öfke anında unutuluyor, riyakarlık yanımıza kar kalıyor.
SAE baştan aşağı komik, tuhaf ve saçma sapan olaylarla bezeli. Daima her şey bir miktar kaymış, bir miktar sakil duruyor bu dünyada. Hayri Bey'in hayatı, her dönem, genelde gayet tuhaf biçimde sarpa sarıyor. Şerbetçibaşı Elmas'ı hakkında yaptığı bir şaka, başına tüm hayatını değiştiren bir bela açıyor veya kendini içinde bulduğu İspritizma Cemiyeti sayesinde başına türlü olaylar gelebiliyor. Gözlemci olarak kalabilmesini sağlayan soyutlanma, her zaman tuhaflıktan kaynaklanıyor. Tüm bu sakil atmosfer hem son derece komik ve eğlenceli hem de tarihsel hedefinden daha geniş bir dönemi kapsayabilen, evrensel diye tanımlayabileceğim bir eleştiri katmanı taşıyor.
Bu yazıyı yazmadan önce, kitap hakkında konuşurken fark ettiğim bir diğer ilginç yönü de, gerçekliği eğip bükme biçiminin benim için ne kadar tanıdık olduğuydu. SAE, gerçekliğin kuralları üzerinde çok da durmayan ve buna karşın bu kuralları da bozmayan bir atmosfere sahip ve bu haliyle hayranı, hatta fanboyu olduğum Terry Pratchett'ın Diskdünya'sını andırıyor bana. Kendi gerçekliğini dayatmıyor, kurallarını açıklamak için çaba harcamıyor ve buna rağmen özensiz bir oldu bittiye de getirmeden yapıyor bunu. Cinli perili, büyülü delili ortam, bürokratik bir hiciv ile iç içe girmiş bir dünya oluşturabiliyor ama Tanpınar bu dünyanın ortasında, insandan daha insan bir saat üzerinden hikayeye mistiklik katabiliyor. Ve işin garibi okurken de "e tüm bunların içinde bir bu mu mistik?" demiyorsunuz enteresan biçimde, tavanı izleyerek "Mübarek" hayal ederken buluyorsunuz kendinizi onun yerine.
Tüm bu yapısının ötesinde kendi başına çok da komik parçalara sahip ki eğlenceli olmasının yegane sebeplerinden biri de bu. Örneğin kendi parasını yiyemediği için gözü arkada kalan ve tabutta mezarlığa taşınırken dirilen halaya, kitabı okuduktan haftalar sonra bile gülüyorum. Cumhuriyet dönemi elitleri arasındaki toplumsal karşılığının zaten gülünç olmasının ötesinde, mezarlık yolunda hortlayan büyük halanın, taşıyıcılarla tabutu geri götürmeleri için sıkı bir pazarlığa girişmesi ve giderken de yolda durup poğaça almaları (e acıkmış kadın haliyle) bence ayarsız komik.
Tanpınar'ın maharetinin bir diğer örneğini de, zaten pek ünlü benzetme ve tasvirlerini komedi unsuru olarak nasıl da ustalıkla kullanmış olduğunda görüyoruz. Dr. Ramiz'in konuşmalarının sıkıcılığını vurgulamak ve aslında ne derece önemsiz, karşılıksız olduğunu vurgulamak için dinleyiciler konferansta uyumuştu demek yerine, Ramiz'in konuşmalarını ve dinleyicinin horultularını, sesler arasındaki bir çarpışmaya, savaşa benzetiyor yazar:
Ancak Tüm bu geçişler ve ustalıklı anlatı dışında kitabın beni en çok etkileyen unsuru ise kitabı bitirdikten sonra fark etmiş olduğum, konunun metasıyla da uyumlu yapısı oldu. Kitabın sonlarına doğru, eşe doşa iş çıksın diye oluşturulmuş enstitü artık biraz tatsızlaşan durumu kurtarmak için, -yine AKP'nin yaptığı mega projeler gibi- bir mega proje yapmaya niyetleniyorlar ve Halit Ayarcı'nın hiçbir projeyi beğenmemesi üzerine de iş Hayri Bey'e kalıyor. Kitap boyunca Hayri Bey ile arasına mesafe koymuş, kuvvetle Cumhuriyet’in yeni kuşağını simgeleyen oğlunun da katılımıyla tasarlanan bu proje ise, enstitü için, saat şeklinde bir bina yapmak.
Enstitü binanın hem tasarlanma süreci, hem de mimari özellikleri de hayli detaylı biçimde, sayfa sayfa anlatılmış kitapta. Hatta o kadar net anlatılmış ki içimdeki mühendis durmadı, kitabı okuduktan sonra CAD açıp binayı dijital olarak çizme ihtiyacı hissettim. Ama benim için asıl şaşırtıcı olan, kitabı bitirdikten sonra, tekrar göz atarken kitabın saate benzeyen yapısını, sonu itibariyle başlangıcına bağlandığını keşfetmemin ardından, bina ile anlatılanın aslında kitabın kendisi olduğuna dair ulaştığım farkındalık oldu.
(devamı yorumda)
Sona yaklaşmışken belirtmeden geçmeyeyim, aynı anda dönemin dilini kullanması ama çok daha modern ve alışılmadık bir kurguyla yazılmış olması da oluşturduğu atmosferin başarısını hayli destekliyor. Uzun zamandır her yönden bu kadar tatmin edici bir eser okumamıştım en azından ben. Yaptığı şeyi yapma biçiminin hemen her yönden son derece ölçülü ve dengeli olması beni gerçekten etkiledi.
Büyük bir kitaptı kısacası SAE. Üzerinde konuşulacak, anlatılacak ve anlaşılacak çok şey bıraktı benim için. Ummadığım bir taştı ve başımı da yardı. Bundan sonra Türk Edebiyatı gördüğümde otomatik olarak burun kıvırmayacağım örneğin. Bu yazı dahilinde bahsedemediğim onlarca karakteri ve bir o kadar da irili ufaklı eleştirisi, türlü absürt hikayesi, söyleyecek sözü, attıracak kahkahası var Tanpınar’ın. Kendini film artisti sanan yeni karısı, sesi kötü olduğu için halk tarafından beğeni kazanacağı garanti olan baldızı, dayağı yemiş potansiyel damadı ve devasa bir abesliğin içinde hala minik minik tasarruflar kovalayan dandik belediye başkanı ile kendisine harcanan her dakikanın karşılığını veren bir kitap bu. “Yerli yazarlar tarafından yazılmış olanların arasında en iyisi” mi, bunu değerlendirebilecek kadar hakim değilim açıkçası söz konusu alana. Ama tereddütsüz söyleyebilirim ki benim okuduklarımın arasında en eğlencelisiydi. Alınız, okuyunuz, pişman olmazsınız.
edited (format)
Yeni ile eski, geleneksel ile modern arasında bocalayan bir toplumun tutumlarını eleştiren, bunu da hayli hayli kalabalık bir grup karakterin çeşit çeşit saçmalığını, kah o yandan kah bu yandan anlatarak, fevkalade eğlenceli bir üslupla yapan bir roman bu. Malum eski ile yeni çatışması, doğuyla batının savaşımı, edebiyatımızın pek bir popüler mevzusudur. Bayılırız uyum sağlayamayışımızı anlatmaya. Ama Ahmet Hamdi hem bunu o kadar muazzam bir incelikle ve kişisel mizah ile hiciv arasında o kadar ustaca geçişlerle yapmış ki, tüm hikayeyi özgün bir mekaniğin, adına yaraşır biçimde saat gibi çalışan parçaları olarak toparlayıp, bize de hayran kalmak dışında bir seçeneğini zaten bırakmamış.
Kitap dört bölüme ayrılmış Büyük Ümitler, Küçük Hakikatler, Sabaha Doğru ve Her Mevsimin Bir Sonu Vardır. Bunu yaparken de kitabın üzerine kurulduğu zaman elementini son derece etkin bir şekilde kullanmış, yazarın kendisinin de hayranı olduğu Marcel Proust’a benzer şekilde, zamanın geçiyor olduğunu, üstelik kimi ögeleri dağınık da bir anlatı içinde sonuna kadar hissettirmiş. Aynı zamanda bu dört dönem yaşadığımız toplumun geçirdiği aşamalara göre de sıralanmış. Zira SAE’nin İlk bölümü Tanzimat öncesini, ikincisi Tanzimat dönemini anlatırken, üçüncü bölüm Cumhuriyetin kurulması ve dördüncü bölüm de erken Cumhuriyet dönemini hicvediyor.
Bir hiciv metodu olarak yabancılaştırmayı kullanıyor kitap ve zaten tam da bu yüzden "Beni tanıyanlar, öyle okuma yazma işleriyle büyük bir ilgim olmadığını bilirler." diyerek, kendini yabancılaştırarak başlıyor. Olayları gözünden izlediğimiz baş kahramanımız Hayri İrdal, bu toplumun bir parçası olmasına karşın yabancılaşmış, yalnız kalmış, uyum sağlayamamış bir gözlemci. "İnsan işlerine uzaktan bakmayı mektepte öğrenmiş" biri, insanların ona beceriksiz, hatta meczup gözüyle baktığını düşünen, çeşit çeşit ortama giren, türlü türlü tuhaflığa tanık olan ama tüm bunların içinde hep eğri büğrü durandır, hep uyum sağlayamayan bir fani. Tam da bu yüzden anlatımın gülünçlüğü hızlıca pekişiyor. Hayri, haksızlıkla, aptallıkla, bencillikle, açgözlülükle karşılaşıyor ama tüm bunların parçası olduğunda dahi bir şekilde, bir noktada hep dışarıda kalıyor. Ne hareketlerinin sonucunu göremeyen saf bir çocuktur ne de gözü dönmüş bir dolandırıcı. Daima arada kalmış ve kimi zaman tutarlılığından da taviz verilmiş; Yine de onun gözünden gördüğümüz gerçekliği eleştirebilecek bir sağduyuya her zaman sahiptir ve en alengirli durumlarda bile kurban olabilecek kadar çekinik.
Kitabın ilk bölümünde Hayri İrdal’ı ailesini ve yakın çevresini tanıyoruz. Hayatına dini ögelerin hakim olduğu başta varlıklı olan bir aile. Ancak babasının dedesi tarafından yaptırılmak istenen, para yetmediğinden bir türlü bitemeyen cami yüzünden giderek elindekini avucundakini yitiriyor. Ailenin vasiyeti üzerlerine olmuş bir eziyet, iliklerini kurutmuş. Yapılacak cami için alınmış olan eşyalarla birlikte yaşamaktan içleri buruşmuş. Kitabın belki de insan karakterlerinden daha gerçek olan, kafası estiğinde çalışıp, canı istediğinde duran ayaklı saat mübarek tarafından tekinsizce izlenen hayatlarını türlü tuhaflıkta tatsızlıklarla geçiren bir aile.
Ve yine tuhaf, mistik, komik çevreleri. Bir taraftan deliliği ile kerameti karışmış, ecinnilerin akranı, Kayser Adronikos’un hazinesinin peşinde Seyit Lütfullah, bir tarafta kocaman bir konakta eşi dostu yanına toplayarak kabile halinde yaşayan Abdüsselam Bey ve aklını simyayla bozmuş eczacı Aristidi Efendi gibi tuhaf tipler ile çevrili bir çevre içinde Hayri ve ailesine tanıklık ederiz. Tüm bu eğlenceli karakterlerin, tatlı karikatürlerin ortak yanı ise, eleştirdiği döneme uygun olarak giderek artan bir maddi güçlük içinde olmaları ve sorunlarına çözümü de akıl dışı yollarda, hurafede, inde cinde, türlü türlü delilikte aramalarıdır. Hayri de aslında tüm bu maskaralığın farkındadır ama bir yandan da bunun içinde olmaktan hoşlanmaktadır.
İkinci bölümde ise bu kez Hayri İrdal'ın evliliklerini görür, mutluluğunu ve mutsuzluğunu izler, başına gelen talihsizlikleri görür ve Şehzadebaşı'ndaki kıraathaneyi tanırız. Kıraathane Tanpınar'ın eleştirileri için önemli alandır. Bu kıraathaneyi şekillendirirken büyük bir olasılıkla kendi hatıralarından yararlanmış Tanpınar. Yahya Kemal ve Mustafa Nihat'ın Dergah dergisi yayınlanmaya başladığında kullandıkları, o dönem adeta derginin merkez ofisi gibi hizmet veren Nuruosmaniye'deki İkbal Kıraathanesi'nden esinlenmiş anlaşılan; ki Yahya Kemal'in (ki Tanpınar, Yahya Kemal'in dersine katılmak için sınıf değiştirecek kadar hayrandır kendisine) Ahmet Haşim'in gelip gittiği, dönemin sanatının, edebiyatının siyasetinin konuşulduğu, hatırı sayılır öneme sahip bir yerdir burası. Ama SAE'nin kıraathanesi çok daha geniş bir insan topluluğunu barındırıyor, hem kafası biraz karışık bir aydın kesimin hem de tüm bir toplumun kesitini veriyor bizlere. "Hususiyetini sonunda iflas eden sahibinden alan" kıraathane, "her cins ve meşrepten" insanın geldiği, zengin, fakir, tüccar, şair, gazeteci, ne varsa toplandığı bir mekan zira.
Kahvehanenin sahibi yarı doğulu yarı batılı, sakinleri ise halkın içinde, her sınıftan insan. Alamet-i farikası ise burada "mühim hayati meselelerin" ya doğrudan dalgaya alınması ya da dalgaya alınabilir taraflarıyla algılanır:
hakikaten yeni bir fikir veya meselesi olanların sözü ilk defalar sadece nezaket ve biraz da tecessüs yüzünden dinlenirdi ve daima uyanık olan muhit muhayyilesi onu şakaya en çok müsait tarafından yakalayana, yahut kendi seviyesine indirene kadar öyle kalırdı. Bütün ciddî şeyler böyleydi. Bir kere alelâde çapkınlığa, Karagöz şakasına, pederasti hikâyesine veya ortaoyunu taklidine indirildikten sonra kabul edilirdi.
Kendi sınıfları, kategorizasyonu var bu kıraathanenin. Ciddi şeylerden bahseden nizamıalemcileri, onların altında daha geniş bir tabaka oluşturan, yalnızca komiğin, aksayanın peşindeki “Esafil-i Şarkı”ı ve hiçbir inceliği bulunmayan kaba şiş taifesi.
Önemli bir yer yani bu kıraathane, olduğundan çok yer kaplayanlardan. Kitabın pek kendine mahsus karakterlerinden Dr. Ramiz, kahveden bahsederken, sosyal-psikanaliz için bundan daha iyi yer bulunmayacağını belirtiyor mesela. "Bak, mâzi nasıl devam ediyor; şaka, ciddî onu nasıl yaşıyorlar… Hepsi hayallerinde büsbütün başka bir âlemde yaşıyor. Topluluk hâlinde rüya görüyorlar." diyor hakkında. Hayri Bey’in "velinimeti" ve kitabın asli çatışmasının unsuru, “modernlik timsali” Halit Ayarcı ise kahvedekilerden "Bu kahve hakkında sizi dinlerken ben, çoğunu tanıdığım bu insanları hep bir çeşit aralıkta yaşıyorlarmış gibi düşündüm. İsterseniz onlara kapının dışında kalanlar da diyebiliriz. Muasır zamana girememiş olmanın şaşkınlığı içinde yarı ciddî, yarı şaka, tembel bir hayat!" diye bahsedecek hemen ardından..
Bu arada tam burada toplum eleştirisinden biraz uzaklaşıp belirtmek gerekir ki Doktor Ramiz de üstün kötü geçilebilecek bir karakter değildir. Freud'a tapan, muhteşem bir psikanaliz karikatürü olan Ramiz üzerinden, psikanalizin semptomlara tedavi ararken tedavilere semptom bulur hale düşmesinin gülünçlüğü, muazzam bir ironik incelikle hikaye ediliyor, pek acımasız ve bir o kadar da komik bir psikanaliz eleştirisi tutturuluyor. Ramiz tahmin edilebileceği üzere tam bir dalyo; adeta garson boy Freud. Örneğin doktorumuz, Hayri Beyin rüyalarını dinlerken bulduğuyla yetinmiyor, bir de istediği rüya görülmeyince güceniyor:
""Nasıl olur? diyordu. Sizin gibi bir zat, hastalığına uygun bir tek rüya görmüş olmasın! Bari bundan sonra biraz gayret etseniz…"
Aslında psikanaliz eleştirisi de temelsiz ve kendi başına bir eleştiri değil, kitabın tamamına yayılmış kör topal modernleşme hicvinin, eksik ve sakat bir yeni ile eski arasında sıkışmanın parçası. Ama Tanpınar, Hayri İrdal'ı "tedavi etmeye" çalışan Ramiz'in abartılı yaklaşımlarını anlatırken, trajikomedik bir mizah ile bütüncül bir toplum eleştirisi arasında maharetle dans ediyor:
- Ama doktor, ben hasta değilim… Allah rızası için… Size
anlattım.
Tekrar gözlerini gözlerime dikti. En katî sesiyle:
- Hastasınız… diye kesip attı. Psikanaliz çıktığından beri
hemen herkes az çok hastadır.
Ve tüm bu pasajların sonunda kitap, içeriğini sıkıcı bir homurdanma olmaktan çıkarıp, yine eğlenceli bir mizahi tona geri dönebilmesine olanak veren tamamlayıcılıkla, ironi, hiciv ve mizah arasında muazzam bir denge yerleşiyor:
- Psikanaliz, devrimizin en mühim keşfidir.
Halit Ayarcı’nın sesi birdenbire diken diken oldu.
- Bırak doktor şu psikanalizi… Allah belâsını versin! Biz şimdi
rakı içiyoruz.
Doktor Ramiz derhal psikanalizi bırakıyor ve hemen onun yerini İstakozu alıyor. Doğrusunu isterseniz, on senedir, onunla beraber olduğumuz zamanlarda benim de yapmak istediğim hep bu idi. Fakat beni davet ettiği meyhanelerde, masanın üstünde psikanalizden başka ağza konacak doğru dürüst bir şey bulunmazdı.
Hayri İrdal, hayatının dip noktasında, tamamen tükenmiş ve çaresizlik içinde kıvranırken Halit Ayarcı'ya rastlıyor ve hayatı tamamen değişiyor. Üçüncü bölümle birlikte Cumhuriyet dönemiyle birlikte geçmişten gelen zincirlerini koparan toplum gibi Hayri İrdal için de yeni bir dönem başlıyor. Halit Ayarcı tarafından kurulmuş olan Saatleri Ayarlama Enstitüsü'ne müdür yardımcısı olarak getirilen Hayri bey, refaha, zenginliğe ve umuda kavuşuyor.
Dolandırıcı ile girişimci arasında, ne idüğü çok da belli olmayan -ama kesinlikle modern- bir adam Halit Ayarcı. Kurduğu enstitü de, belli bir işin ifa edilmesi üzerine değil, yapacağı işi de kendi bulmakla yükümlü olan saçma sapan bir kurum. Tüm saçmalıkların, zırvalıkların, tuhaflıkların arasında yolunu bulmak isteyenlerin biricik kurumu. Tüm saatlerin birbiri ile senkronizasyonu gibi günümüzde anlamlı, döneminde anlamsız bir misyon ile kurulan kurum, hızla eş, dost, akraba ile dolduruluyor ve alt yapıdan kopuk devrimlerin, topluma etki edemeyen kararların, eğri büğrü bir Batı taklidinin karikatürü haline geliyor, yeni açılmış AKP ilçe örgütü gibi eşe dosta cukka imkanı sağlayan, nepotizmin, liyakatsizliğin kalesi haline dönüşüyor. Ve Tanpınar’ın onca yıl sonra halen hem sağcılar hem de burjuva solcuları tarafından sahiplenilmeye çalışılan(elbette hatırı sayılır miktarda tahrifat ile) çarpık modernleşme eleştirisi, günümüzde geçerliliğini korumak ötesinde, neo-liberalizm sayesinde koca ülkenin tek geçer akçesi oluveriyor.
Hayri İrdal bu yeni düşünce tarzına alışamayan, eskide takılı kalmış ama sağduyusu yüzünden her aşamada itiraz etmekle birlikte gönülsüzce kabullenen taraf olurken, Halit Ayarcı ise onu "yeniyi anlamamak" ile suçluyor ve yeninin, "yeni olması" dışında bir niteliğe sahip olması gerekmediğini savunuyor. Halit Ayarcı modernleşmeyi temsil ettiğini söyleyen ama aslında sadece kendi çevresinin ve temsil ettiği burjuvazinin çıkarlarını düşünen politikacı tipiyle eşleşirken, Hayri Bey, Tanpınar'ın muhafazakar seküler anlayışına da uygun olarak yeni yaşamın içeriden yaratılamayışının acısını çekiyor. Halit Ayarcı her soruna başka bir "modern" çözüm bulup dalaverenin kıyısında, yalanını yüceltip yoluna devam ediyor. İrdal ise tüm bu riyakarlığa bulaşmış ama yine de tam uyum sağlayamamış, yine dışarıda kalmış gözlemci olarak anlatıcılığa devam ediyor.
Son bölüme geldiğimizde artık yozlaşmış, olmayan üstatları övmek için kitaplar yazmış, kendini olmadık dalaverelerin içinde bulmuş, yine de son bir kurtarma çabası içinde Hayri İrdal ve yenilgiye uğramış, çalışanları tarafından ihanete uğramış bir Halit Ayarcı buluyoruz karşımızda. Artık büyümüş, tüm ülkeye yayılmış ve yurt dışında da taklitleri oluşmuş enstitünün, modernliğin kendi dinamiği gereği işlevinin olmadığı anlaşılıyor ve lağvediliyor. Hikaye kapanırken de muhasebe yapılıyor. Çıkarları tehlikeye girince bir anda Halit Ayarcı’ya düşman olmuş yığınlar öfkeli ama Ayarcı’nın son bir dalaveresi ile de tüm öfke anında unutuluyor, riyakarlık yanımıza kar kalıyor.
SAE baştan aşağı komik, tuhaf ve saçma sapan olaylarla bezeli. Daima her şey bir miktar kaymış, bir miktar sakil duruyor bu dünyada. Hayri Bey'in hayatı, her dönem, genelde gayet tuhaf biçimde sarpa sarıyor. Şerbetçibaşı Elmas'ı hakkında yaptığı bir şaka, başına tüm hayatını değiştiren bir bela açıyor veya kendini içinde bulduğu İspritizma Cemiyeti sayesinde başına türlü olaylar gelebiliyor. Gözlemci olarak kalabilmesini sağlayan soyutlanma, her zaman tuhaflıktan kaynaklanıyor. Tüm bu sakil atmosfer hem son derece komik ve eğlenceli hem de tarihsel hedefinden daha geniş bir dönemi kapsayabilen, evrensel diye tanımlayabileceğim bir eleştiri katmanı taşıyor.
Bu yazıyı yazmadan önce, kitap hakkında konuşurken fark ettiğim bir diğer ilginç yönü de, gerçekliği eğip bükme biçiminin benim için ne kadar tanıdık olduğuydu. SAE, gerçekliğin kuralları üzerinde çok da durmayan ve buna karşın bu kuralları da bozmayan bir atmosfere sahip ve bu haliyle hayranı, hatta fanboyu olduğum Terry Pratchett'ın Diskdünya'sını andırıyor bana. Kendi gerçekliğini dayatmıyor, kurallarını açıklamak için çaba harcamıyor ve buna rağmen özensiz bir oldu bittiye de getirmeden yapıyor bunu. Cinli perili, büyülü delili ortam, bürokratik bir hiciv ile iç içe girmiş bir dünya oluşturabiliyor ama Tanpınar bu dünyanın ortasında, insandan daha insan bir saat üzerinden hikayeye mistiklik katabiliyor. Ve işin garibi okurken de "e tüm bunların içinde bir bu mu mistik?" demiyorsunuz enteresan biçimde, tavanı izleyerek "Mübarek" hayal ederken buluyorsunuz kendinizi onun yerine.
Tüm bu yapısının ötesinde kendi başına çok da komik parçalara sahip ki eğlenceli olmasının yegane sebeplerinden biri de bu. Örneğin kendi parasını yiyemediği için gözü arkada kalan ve tabutta mezarlığa taşınırken dirilen halaya, kitabı okuduktan haftalar sonra bile gülüyorum. Cumhuriyet dönemi elitleri arasındaki toplumsal karşılığının zaten gülünç olmasının ötesinde, mezarlık yolunda hortlayan büyük halanın, taşıyıcılarla tabutu geri götürmeleri için sıkı bir pazarlığa girişmesi ve giderken de yolda durup poğaça almaları (e acıkmış kadın haliyle) bence ayarsız komik.
Tanpınar'ın maharetinin bir diğer örneğini de, zaten pek ünlü benzetme ve tasvirlerini komedi unsuru olarak nasıl da ustalıkla kullanmış olduğunda görüyoruz. Dr. Ramiz'in konuşmalarının sıkıcılığını vurgulamak ve aslında ne derece önemsiz, karşılıksız olduğunu vurgulamak için dinleyiciler konferansta uyumuştu demek yerine, Ramiz'in konuşmalarını ve dinleyicinin horultularını, sesler arasındaki bir çarpışmaya, savaşa benzetiyor yazar:
Doktor Ramiz, bu kollektif ihanetle elinden geldiği kadar mücadele etti. Hiçbir zaman onu bu kadar kahraman ve vaziyete hâkim olma kararında görmemiştim. Sesi, Asaf Beyin mırıltılarının her lahza yeniden yetiştirdiği yumuşak otlar ve nebatlar arasında kükremiş bir aslan gibi fırlıyor, sağa sola en beklenmedik şekilde hücum ediyor, görünmez düşmanlarıyla boğuşuyor, atılıyor, yakaladığını boğuyor, boğamadığını sindiriyordu.
Yüzü ter içindeydi, elleriyle durmadan işaretler yapıyor, sanki yirmi ağızdan birden üzerine hücum eden horlamaları iterek, kakarak kendisine yol açmağa çalışıyor, kelimeler, dudaklarından kırbaç şakırtılarıyla çıkıyor, ateşli ökseler gibi dört yana fırlıyor, itfaiye hortumları gibi sağa sola uzanıyordu. Fakat, bir insan tek başına bu kadar çok, bu kadar terbiyeli, kaçmasını, değişmesini, sinmesini bu kadar iyi bilen bir düşmanla nasıl mücadele edebilirdi!
Ancak Tüm bu geçişler ve ustalıklı anlatı dışında kitabın beni en çok etkileyen unsuru ise kitabı bitirdikten sonra fark etmiş olduğum, konunun metasıyla da uyumlu yapısı oldu. Kitabın sonlarına doğru, eşe doşa iş çıksın diye oluşturulmuş enstitü artık biraz tatsızlaşan durumu kurtarmak için, -yine AKP'nin yaptığı mega projeler gibi- bir mega proje yapmaya niyetleniyorlar ve Halit Ayarcı'nın hiçbir projeyi beğenmemesi üzerine de iş Hayri Bey'e kalıyor. Kitap boyunca Hayri Bey ile arasına mesafe koymuş, kuvvetle Cumhuriyet’in yeni kuşağını simgeleyen oğlunun da katılımıyla tasarlanan bu proje ise, enstitü için, saat şeklinde bir bina yapmak.
Enstitü binanın hem tasarlanma süreci, hem de mimari özellikleri de hayli detaylı biçimde, sayfa sayfa anlatılmış kitapta. Hatta o kadar net anlatılmış ki içimdeki mühendis durmadı, kitabı okuduktan sonra CAD açıp binayı dijital olarak çizme ihtiyacı hissettim. Ama benim için asıl şaşırtıcı olan, kitabı bitirdikten sonra, tekrar göz atarken kitabın saate benzeyen yapısını, sonu itibariyle başlangıcına bağlandığını keşfetmemin ardından, bina ile anlatılanın aslında kitabın kendisi olduğuna dair ulaştığım farkındalık oldu.
(devamı yorumda)
Sona yaklaşmışken belirtmeden geçmeyeyim, aynı anda dönemin dilini kullanması ama çok daha modern ve alışılmadık bir kurguyla yazılmış olması da oluşturduğu atmosferin başarısını hayli destekliyor. Uzun zamandır her yönden bu kadar tatmin edici bir eser okumamıştım en azından ben. Yaptığı şeyi yapma biçiminin hemen her yönden son derece ölçülü ve dengeli olması beni gerçekten etkiledi.
Büyük bir kitaptı kısacası SAE. Üzerinde konuşulacak, anlatılacak ve anlaşılacak çok şey bıraktı benim için. Ummadığım bir taştı ve başımı da yardı. Bundan sonra Türk Edebiyatı gördüğümde otomatik olarak burun kıvırmayacağım örneğin. Bu yazı dahilinde bahsedemediğim onlarca karakteri ve bir o kadar da irili ufaklı eleştirisi, türlü absürt hikayesi, söyleyecek sözü, attıracak kahkahası var Tanpınar’ın. Kendini film artisti sanan yeni karısı, sesi kötü olduğu için halk tarafından beğeni kazanacağı garanti olan baldızı, dayağı yemiş potansiyel damadı ve devasa bir abesliğin içinde hala minik minik tasarruflar kovalayan dandik belediye başkanı ile kendisine harcanan her dakikanın karşılığını veren bir kitap bu. “Yerli yazarlar tarafından yazılmış olanların arasında en iyisi” mi, bunu değerlendirebilecek kadar hakim değilim açıkçası söz konusu alana. Ama tereddütsüz söyleyebilirim ki benim okuduklarımın arasında en eğlencelisiydi. Alınız, okuyunuz, pişman olmazsınız.
edited (format)
July 24, 2021
Τυχαία έπεσα πάνω σε αυτό το βιβλίο. Γράφτηκε το 1954 αλλά μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε μόλις πέρυσι (2019) στα ελληνικά. Αλλά μάλλον οι εγχώριοι κριτικοί και αναγνώστες το προσπέρασαν. Κρίμα γιατί είναι ένα απολαυστικό, αστείο, αλληγορικό μυθιστόρημα που δεν ασχολείται μόνο με την έννοια του χρόνου (κατεξοχήν θέμα του μοντερνισμού) αλλά κυρίως με τον εκσυχρονισμό της Τουρκίας κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα χρησιμοποιώντας ένα μωσαϊκό από απίθανους χαρακτήρες και καταστάσεις που όμως μας είναι οικείες.
Ένας αφηγητής που αδυνατεί να πιστέψει όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω του μετατρέπεται σε μαριονέτα του χαρισματικού εμπνευστή του Ινστιτούτου που θεωρεί ότι όλα είναι δυνατά. Γιατί ''Το να είσαι ρεαλιστής δεν σημαίνει πως βλέπεις την πραγματικότητα όπως είναι. Μπορεί να σημαίνει ότι καθορίζεις εσύ την πιο χρήσιμη σχέση μαζί της''.
Έτσι ακόμα και η παράφωνη κουνιάδα του αφηγητή μετατρέπεται σε μεγάλη καλλιτέχνιδα αφού η έλλειψη ταλέντου μπορεί χαρακτηριστεί αυθεντικότητα. Μια θεία που νεκρανασταίνεται πιθανών συμβολίζει την ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ένας γιατρός ψυχολόγος εξαναγκάζει τους ασθενείς του να δουν τα όνειρα που πρέπει να δουν. Ένα Ινστιτούτο που έχει ακόμα και αίθουσα για πασιέντζα και πινκγ πονγκ, για να σκοτώνουν την ώρα τους οι αμέτρητοι αργόσχολοι υπάλληλοι που είναι όλοι ''δικά μας παιδιά'', και που θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε δημόσιος οργανισμός στην χώρα μας (και όχι μόνο). Για τους αργόσχολους υπαλλήλους του Ινστιτούτου ιδρύεται το Τμήμα Διεκπεραίωσης για υποθέσεις που πρέπει να βαλτώσουν. Εξάλλου “Οι καινοτομίες αρέσουν με την προϋπόθεση να μην μας αγγίζουν” και να μην μας βγάζουν από το comfort zone μας.
Αν δεν είχαμε πληρώσει με μια δεκάχρονη κρίση παρόμοια με το Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών εγχειρήματα θα μπορούσε να θεωρηθεί ακραίο και φάρσα. Δυστυχώς δεν είναι.
Ένας αφηγητής που αδυνατεί να πιστέψει όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω του μετατρέπεται σε μαριονέτα του χαρισματικού εμπνευστή του Ινστιτούτου που θεωρεί ότι όλα είναι δυνατά. Γιατί ''Το να είσαι ρεαλιστής δεν σημαίνει πως βλέπεις την πραγματικότητα όπως είναι. Μπορεί να σημαίνει ότι καθορίζεις εσύ την πιο χρήσιμη σχέση μαζί της''.
Έτσι ακόμα και η παράφωνη κουνιάδα του αφηγητή μετατρέπεται σε μεγάλη καλλιτέχνιδα αφού η έλλειψη ταλέντου μπορεί χαρακτηριστεί αυθεντικότητα. Μια θεία που νεκρανασταίνεται πιθανών συμβολίζει την ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ένας γιατρός ψυχολόγος εξαναγκάζει τους ασθενείς του να δουν τα όνειρα που πρέπει να δουν. Ένα Ινστιτούτο που έχει ακόμα και αίθουσα για πασιέντζα και πινκγ πονγκ, για να σκοτώνουν την ώρα τους οι αμέτρητοι αργόσχολοι υπάλληλοι που είναι όλοι ''δικά μας παιδιά'', και που θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε δημόσιος οργανισμός στην χώρα μας (και όχι μόνο). Για τους αργόσχολους υπαλλήλους του Ινστιτούτου ιδρύεται το Τμήμα Διεκπεραίωσης για υποθέσεις που πρέπει να βαλτώσουν. Εξάλλου “Οι καινοτομίες αρέσουν με την προϋπόθεση να μην μας αγγίζουν” και να μην μας βγάζουν από το comfort zone μας.
Αν δεν είχαμε πληρώσει με μια δεκάχρονη κρίση παρόμοια με το Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών εγχειρήματα θα μπορούσε να θεωρηθεί ακραίο και φάρσα. Δυστυχώς δεν είναι.
April 22, 2020
http://diavazontas.blogspot.com/2020/...
Ο Αχμέτ Χαμντί Τάνπιναρ είναι ένας από τους σημαντικότερους μοντερνιστές συγγραφείς της Τουρκίας. Το «Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1954 και παρέμεινε αμετάφραστο στην Ελλάδα έως και το 2019. Σε αυτό ο Τάνπιναρ με ειρωνεία και πολλές φορές καυστικό χιούμορ σατιρίζει τη μετάβασ�� της Τουρκίας από το παραδοσιακό στο σύγχρονο κράτος, χρησιμοποιώντας έναν εν πολλοίς αναξιόπιστο, αν και αξιαγάπητο αφηγητή.
Ο Χαϊρί Ιρντάλ μάς αφηγείται τα απομνημονεύματά του. Ο Χαϊρί είναι ένας τύπος που αγαπά το να μην κάνει τίποτα. Στα πρώτα χρόνια του, αν εξαιρέσει κανείς μια ελαφρά κλίση προς την ωρολογοποιία που δεν καλλιέργησε ποτέ, δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, άγεται και φέρεται από τη φτώχεια του, κάνει παιδιά χωρίς να το καταλάβει, παντρεύεται μια γυναίκα που δεν μπορεί να σώσει από τον θάνατο και τελικά κουτσοβολεύεται ως δημόσιος υπάλληλος στα ταχυδρομεία. Και τότε γνωρίζει τον Χαλίτ Αγιαρτζί, έναν άνθρωπο larger than life (ελληνιστί), που οραματίζεται έναν δημόσιο οργανισμό, που τραβάει χρήματα από κάθε πολιτικό αξιωματούχο, και φτιάχνει ένα τεράστιο άχρηστο κτήριο σε σχήμα ρολογιού, όπου βολεύονται όλοι οι ημέτεροι και συγγενείς και σκοπό να έχει να ρυθμίσει τα ρολόγια της Πόλης στην ίδια ώρα και ρίχνει αβέρτα πρόστιμα για κάτι απροσδιόριστο. Μα, την ώρα στα ρολόγια τη ρυθμίζεις κι από το τηλέφωνο. Ε, και;
"Δεν αναφέρομαι στην πρώτη παράβαση. Η πρώτη παράβαση είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει τύψεις σε κάποιον, σαν ένας πρώτος γάμος. Είναι όμως προφανές πως στις αυξήσεις των προστίμων που επιβάλλονται στη δεύτερη παράβαση, επικρατεί η λογική της δημοπρασίας, που στο κλείσιμό της ωθεί την άλλη πλευρά στην απελπισία. Εμείς λοιπόν, μειώνοντας τα πρόστιμά μας έως και τριάντα τοις εκατό, αποτρέπαμε αυτό το φυσικό αποτέλεσμα και τις συνέπειές του. Έτσι το προσθετικό ακι αυξανόμενο σύστημα προστίμων θα έκανε το ίδρυμα μας να τραβήξει την προσοχή του κόσμου. Η συγκεκριμένη χρηματική ποινή, από την οποία ο δήμος μας είχε την καλοσύνη να μας αποδίδει ένα μέρος της, ήταν μορφή εμπορικής συναλλαγής. Υπάρχει άλλωστε εμπορικό κατάστημα που να μην κάνει προσφορές στους σταθερούς πελάτες του; Δεν είχα κάνει λάθος στην προκαταβολική μου σκέψη οτι κάτι τέτοιο θα ευχαριστούσε τον λαό της Ίνστανμπουλ, που ανέκαθεν ήταν μαθημένος στις εκπτώσεις λόγω τέλους εποχής, και μόνον τότε αντιλαμβανόταν τα τεράστια κέρδη των εμπορικών εταιρειών. Κανείς όμως δεν περίμενε κάτι ανάλογο από μια σχεδόν δημόσια υπηρεσία. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο το κοινό δεχόταν το σύστημα αυξάνοντας ακόμα περισσότερο την προσέλευση του κόσμου.
Κι έτσι έγινε τελικά Οι πολίτες, για να δουν με τα ίδια τους τα μάτια αυτή την αδιανόητη έκπτωση, που την περνούσαν για ανέκδοτο, αρχίσαν να σπεύδουν στα γραφεία μας με τα αρρύθμιστα ρολόγια τους στο χέρι ή να σταματούν τους ελεγκτές μας στον δρόμο για να τους κόψουν πρόστιμο. Η μόδα του προστίμου που ο κόσμος έδινε με τη θέλησή του και με το γέλιο στο στόμα κυρίευσε ξαφνικά όλη την πόλη. Δεν υπήρχε πια η ανάγκη να αγοράζουμε παιχνίδια στα παιδιά. Τα αξιαγάπητα μικρά πλάσματα είχαν βρει επιτέλους τον πιο όμορφο, τον πιο γαργαλιστικό τρόπο να συμμετέχουν στην χαρά των μεγάλων."
Ο Χαϊρί, παρ’ όλο που επιφανειακά αντιστέκεται στον παραλογισμό ενός τέτοιου Τίποτα, τελικά γλυκαίνεται από τα λεφτά και την άνεση, βολεύεται, βολεύει τα παιδιά, τη ανυπόφορη σύζυγο, την φρικτή θεία του, την παντρεμένη ερωμένη του, και κάπως τα μασάει. Όλη αυτή η αλληγορία δεν μοιάζει και τόσο αλληγορική, είναι απλά η απότομη μετάβαση –που συνέβη κι εδώ— από το περίπου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με τα μπαχσίσια και τα τερτίπια, σε ένα κράτος με περίπου κεντρική διοίκηση. Ο παραλογισμός μοιάζει τόσο οικείος που είναι και δικός μας.
Ο αφηγητής του Τάνπιναρ είναι εξαιρετικά χαριτωμένος, φέρνει στο μυαλό τον Ζήνωνα του Ίταλο Σβέβο∙ αυτό είναι ένα από τα βιβλία του μοντερνισμού που δεν φέρνει προσκόμματα στην άνετη ανάγνωση. Τα ρολόγια και ο Χρόνος κυριαρχούν παντού, δεν μπορείς να τα αγνοήσεις. Μαζί, και η ματαιότητα της ζωής, το θέμα της ταυτότητας, ο Χαϊρί δεν έχει ιδέα ποιος είναι και πού πάει, δεν ξέρει αν κάποιον αγαπάει. Μιλάμε για μια απολαυστική αφήγηση-ποταμό, μερικές φορές χωρίς αρχή και τέλος, κι ούτε εμφανή σκοπό. Όπως το ίδιο το Ινστιτούτο. Το ίδιο το βιβλίο είναι το Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών και για αυτό με κάποιο τρόπο, είναι η ίδια η ζωή, παράλογη, αφόρητη, παράνομη και καταχρηστική αλλά μερικές φορές τόσο διασκεδαστική. Το «Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών» είναι ένα βιβλίο του Κανόνα, θα έπρεπε να συγκαταλέγεται στα κομψοτεχνήματα του μοντερνισμού. Δεν είμαι σίγουρη πως είναι καθιερωμένο στη συνείδηση των αναγνωστών ως τέτοιο, αλλά μου είναι αδιάφορο. Εγώ απλά χαίρομαι που το διάβασα.
Ο Αχμέτ Χαμντί Τάνπιναρ είναι ένας από τους σημαντικότερους μοντερνιστές συγγραφείς της Τουρκίας. Το «Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1954 και παρέμεινε αμετάφραστο στην Ελλάδα έως και το 2019. Σε αυτό ο Τάνπιναρ με ειρωνεία και πολλές φορές καυστικό χιούμορ σατιρίζει τη μετάβασ�� της Τουρκίας από το παραδοσιακό στο σύγχρονο κράτος, χρησιμοποιώντας έναν εν πολλοίς αναξιόπιστο, αν και αξιαγάπητο αφηγητή.
Ο Χαϊρί Ιρντάλ μάς αφηγείται τα απομνημονεύματά του. Ο Χαϊρί είναι ένας τύπος που αγαπά το να μην κάνει τίποτα. Στα πρώτα χρόνια του, αν εξαιρέσει κανείς μια ελαφρά κλίση προς την ωρολογοποιία που δεν καλλιέργησε ποτέ, δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, άγεται και φέρεται από τη φτώχεια του, κάνει παιδιά χωρίς να το καταλάβει, παντρεύεται μια γυναίκα που δεν μπορεί να σώσει από τον θάνατο και τελικά κουτσοβολεύεται ως δημόσιος υπάλληλος στα ταχυδρομεία. Και τότε γνωρίζει τον Χαλίτ Αγιαρτζί, έναν άνθρωπο larger than life (ελληνιστί), που οραματίζεται έναν δημόσιο οργανισμό, που τραβάει χρήματα από κάθε πολιτικό αξιωματούχο, και φτιάχνει ένα τεράστιο άχρηστο κτήριο σε σχήμα ρολογιού, όπου βολεύονται όλοι οι ημέτεροι και συγγενείς και σκοπό να έχει να ρυθμίσει τα ρολόγια της Πόλης στην ίδια ώρα και ρίχνει αβέρτα πρόστιμα για κάτι απροσδιόριστο. Μα, την ώρα στα ρολόγια τη ρυθμίζεις κι από το τηλέφωνο. Ε, και;
"Δεν αναφέρομαι στην πρώτη παράβαση. Η πρώτη παράβαση είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει τύψεις σε κάποιον, σαν ένας πρώτος γάμος. Είναι όμως προφανές πως στις αυξήσεις των προστίμων που επιβάλλονται στη δεύτερη παράβαση, επικρατεί η λογική της δημοπρασίας, που στο κλείσιμό της ωθεί την άλλη πλευρά στην απελπισία. Εμείς λοιπόν, μειώνοντας τα πρόστιμά μας έως και τριάντα τοις εκατό, αποτρέπαμε αυτό το φυσικό αποτέλεσμα και τις συνέπειές του. Έτσι το προσθετικό ακι αυξανόμενο σύστημα προστίμων θα έκανε το ίδρυμα μας να τραβήξει την προσοχή του κόσμου. Η συγκεκριμένη χρηματική ποινή, από την οποία ο δήμος μας είχε την καλοσύνη να μας αποδίδει ένα μέρος της, ήταν μορφή εμπορικής συναλλαγής. Υπάρχει άλλωστε εμπορικό κατάστημα που να μην κάνει προσφορές στους σταθερούς πελάτες του; Δεν είχα κάνει λάθος στην προκαταβολική μου σκέψη οτι κάτι τέτοιο θα ευχαριστούσε τον λαό της Ίνστανμπουλ, που ανέκαθεν ήταν μαθημένος στις εκπτώσεις λόγω τέλους εποχής, και μόνον τότε αντιλαμβανόταν τα τεράστια κέρδη των εμπορικών εταιρειών. Κανείς όμως δεν περίμενε κάτι ανάλογο από μια σχεδόν δημόσια υπηρεσία. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο το κοινό δεχόταν το σύστημα αυξάνοντας ακόμα περισσότερο την προσέλευση του κόσμου.
Κι έτσι έγινε τελικά Οι πολίτες, για να δουν με τα ίδια τους τα μάτια αυτή την αδιανόητη έκπτωση, που την περνούσαν για ανέκδοτο, αρχίσαν να σπεύδουν στα γραφεία μας με τα αρρύθμιστα ρολόγια τους στο χέρι ή να σταματούν τους ελεγκτές μας στον δρόμο για να τους κόψουν πρόστιμο. Η μόδα του προστίμου που ο κόσμος έδινε με τη θέλησή του και με το γέλιο στο στόμα κυρίευσε ξαφνικά όλη την πόλη. Δεν υπήρχε πια η ανάγκη να αγοράζουμε παιχνίδια στα παιδιά. Τα αξιαγάπητα μικρά πλάσματα είχαν βρει επιτέλους τον πιο όμορφο, τον πιο γαργαλιστικό τρόπο να συμμετέχουν στην χαρά των μεγάλων."
Ο Χαϊρί, παρ’ όλο που επιφανειακά αντιστέκεται στον παραλογισμό ενός τέτοιου Τίποτα, τελικά γλυκαίνεται από τα λεφτά και την άνεση, βολεύεται, βολεύει τα παιδιά, τη ανυπόφορη σύζυγο, την φρικτή θεία του, την παντρεμένη ερωμένη του, και κάπως τα μασάει. Όλη αυτή η αλληγορία δεν μοιάζει και τόσο αλληγορική, είναι απλά η απότομη μετάβαση –που συνέβη κι εδώ— από το περίπου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με τα μπαχσίσια και τα τερτίπια, σε ένα κράτος με περίπου κεντρική διοίκηση. Ο παραλογισμός μοιάζει τόσο οικείος που είναι και δικός μας.
Ο αφηγητής του Τάνπιναρ είναι εξαιρετικά χαριτωμένος, φέρνει στο μυαλό τον Ζήνωνα του Ίταλο Σβέβο∙ αυτό είναι ένα από τα βιβλία του μοντερνισμού που δεν φέρνει προσκόμματα στην άνετη ανάγνωση. Τα ρολόγια και ο Χρόνος κυριαρχούν παντού, δεν μπορείς να τα αγνοήσεις. Μαζί, και η ματαιότητα της ζωής, το θέμα της ταυτότητας, ο Χαϊρί δεν έχει ιδέα ποιος είναι και πού πάει, δεν ξέρει αν κάποιον αγαπάει. Μιλάμε για μια απολαυστική αφήγηση-ποταμό, μερικές φορές χωρίς αρχή και τέλος, κι ούτε εμφανή σκοπό. Όπως το ίδιο το Ινστιτούτο. Το ίδιο το βιβλίο είναι το Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών και για αυτό με κάποιο τρόπο, είναι η ίδια η ζωή, παράλογη, αφόρητη, παράνομη και καταχρηστική αλλά μερικές φορές τόσο διασκεδαστική. Το «Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών» είναι ένα βιβλίο του Κανόνα, θα έπρεπε να συγκαταλέγεται στα κομψοτεχνήματα του μοντερνισμού. Δεν είμαι σίγουρη πως είναι καθιερωμένο στη συνείδηση των αναγνωστών ως τέτοιο, αλλά μου είναι αδιάφορο. Εγώ απλά χαίρομαι που το διάβασα.
February 10, 2013
Şu ana kadar okuduğum kadarıyla kitap hakkındaki görüşlerimi maddeler halinde yazayım:
* kitapta günümüz Türkçesinde kullanılmayan birçok kelime bulunmasına rağmen okurken bu kelimelere yabancılık çekmiyorsunuz sanki sürekli kullandığınız kelimeler gibi sizin karşınıza geliyor, böyle olmasında belki kitabın anlatmak istediği duyguyu çok iyi veriyor olması geliyor.
* Yazar gerçekten kitabı okuyan kişiye edebi bir tat veriyor ve kitabı okurken bu edebi keyfi alıyorsunuz.
* Yazar olayları yaşanmışlığıyla abartmadan anlatıyor. Yani kitapta olayların aktarılışında insani bir içtenlik var. Bu da okuru kitaba bağlıyor ve bir arkadaş gibi hissettiriyor.
* Yazarda garip bir anlatım tarzı ve içtenliği var. Sanki anlatımı bir kitap yazayım herkes okusun tarzında değilde, bir kahveye oturmuş, vakti var, çay eşliğinde karşısındakine yaşadıklarını anlatıyor ve acelesi yok :)
* Yazar çevresini çok iyi gözlemlemiş ve farkında ama anlatırken olayların içinde kalmayı başarıyor.
* Bence yazarın bir özelliği de çevresindeki kişileri aktarırken objektif davranabilmesi ve herkesin hakkını verebilmesi.
Şimdiye kadar gözlemlerim bunlar. Kitap bitecek diye endişe ediyorum :)
* kitapta günümüz Türkçesinde kullanılmayan birçok kelime bulunmasına rağmen okurken bu kelimelere yabancılık çekmiyorsunuz sanki sürekli kullandığınız kelimeler gibi sizin karşınıza geliyor, böyle olmasında belki kitabın anlatmak istediği duyguyu çok iyi veriyor olması geliyor.
* Yazar gerçekten kitabı okuyan kişiye edebi bir tat veriyor ve kitabı okurken bu edebi keyfi alıyorsunuz.
* Yazar olayları yaşanmışlığıyla abartmadan anlatıyor. Yani kitapta olayların aktarılışında insani bir içtenlik var. Bu da okuru kitaba bağlıyor ve bir arkadaş gibi hissettiriyor.
* Yazarda garip bir anlatım tarzı ve içtenliği var. Sanki anlatımı bir kitap yazayım herkes okusun tarzında değilde, bir kahveye oturmuş, vakti var, çay eşliğinde karşısındakine yaşadıklarını anlatıyor ve acelesi yok :)
* Yazar çevresini çok iyi gözlemlemiş ve farkında ama anlatırken olayların içinde kalmayı başarıyor.
* Bence yazarın bir özelliği de çevresindeki kişileri aktarırken objektif davranabilmesi ve herkesin hakkını verebilmesi.
Şimdiye kadar gözlemlerim bunlar. Kitap bitecek diye endişe ediyorum :)
May 17, 2023
"evet, bana hayatı sevdirdiniz. siz benim en güzel aynamsınız!"
bence kitabın zirvesi son 40 sayfa, şahane! 😍
bence kitabın zirvesi son 40 sayfa, şahane! 😍
January 7, 2018
"Emine'nin ölümüyle son tutunduğum dal da kopmuş gibi büsbütün boşlukta kaldım. Kaybettiğim şey benim için o kadar büyüktü ki ilk önceleri bunu bir türlü anlayamadım. Ne de hayatımdaki neticesini ölçebildim. Sade içimde simsiyah ve çok ağır bir şeyle dolaştım durdum. Sonra bu haraplığa daha başka bir duygu, bir çeşit kurtuluş duygusu karıştı. Bir baskıdan kurtulmuştum. Artık Emine bir daha ölemezdi, hatta hastalanamazdı da. Orada zihnimin bir köşesinde olduğu gibi kalacaktı. Hayatımda birçok şeyler daha beni korkutabilir, başıma türlü felâketler gelebilirdi. Fakat en müthişi, onu kaybetmek ihtimali ve bunun korkusu artık yoktu."
August 1, 2017
I laid my hopes into “The Time Regulation Institute” as a classic of modern Turkish literature even before I started reading the novel, which I know is wrong. But in this case my expectations were even topped.
Due to its protagonist and narrator this novel could primarily be described as picaresque. Hayri Irdal lacks education, is poor, clumsy and mostly a walking disaster. Although the novel is formally divided into four sections, in approximately the first half of it we hear about a series of events and anecdotes in which the protagonist’s takes on the role of Wile E. Coyote, walking straight into even the most bizarre mishaps. His hazardous episodes – including an undead aunt, a treasure hunt, necromancy and some first takes on psychoanalysis – had me laughing tears.
But as the narrative continues, this collective madness becomes less and less funny and rather starts triggering anger and despair. Remember how angry one feels while reading “The Trial”? Well, this is it. It is very Kafkaesque. Especially since the second half of the novel introduces the character of Halit Ayarcı and the founding of the Time Regulation Institute. At that point the setting and time frame become maybe even the most significant elements of the story. Turkey is in its political and social transition from the Oriental, Ottoman country to a modern European republic. That unstable era opens up the possibility for Halit Ayarcı, the sly and manipulative entrepreneur, to emerge or maybe even creates him. With a talent to make one trust his word more than the own common sense, Halit establishes the Time Regulation Institute as a body of highest significance for state progress. As the events focus on the Institute, the order depicted becomes somewhat of a mixture of Kafka’s bureaucracy and Monty Python’s Flying Circus. The lunacy infiltrated in all segments of life creates, among other things, experts trying to establish their field of work by analysing their titles and job descriptions or a complete elimination of control, since where there is no control there can be no mistakes etc.
The novel offers a very sophisticated perspective. Hayri Irdal is anything but pleasant, being selfish, irresponsible, lazy, very easily influenced and a drinker. But with all of that, he is still not appalling at all. That is a brilliant move, since everything we see as readers we see from his perspective, but still have enough distance to have a different view on characters and circumstances than the protagonist. And I believe that such a delicately conducted double view for the reader is the highest of skills.
“The Time Regulation Institute” is more than anything a document of a country in a time of social and political decline and change. In that field and in so many ways it reminded me again and again of Robert Musil’s “The man without Qualities”. But unlike it this novel reads effortlessly and shows an intelligent and sophisticated sense of bizarre humour.
Due to its protagonist and narrator this novel could primarily be described as picaresque. Hayri Irdal lacks education, is poor, clumsy and mostly a walking disaster. Although the novel is formally divided into four sections, in approximately the first half of it we hear about a series of events and anecdotes in which the protagonist’s takes on the role of Wile E. Coyote, walking straight into even the most bizarre mishaps. His hazardous episodes – including an undead aunt, a treasure hunt, necromancy and some first takes on psychoanalysis – had me laughing tears.
But as the narrative continues, this collective madness becomes less and less funny and rather starts triggering anger and despair. Remember how angry one feels while reading “The Trial”? Well, this is it. It is very Kafkaesque. Especially since the second half of the novel introduces the character of Halit Ayarcı and the founding of the Time Regulation Institute. At that point the setting and time frame become maybe even the most significant elements of the story. Turkey is in its political and social transition from the Oriental, Ottoman country to a modern European republic. That unstable era opens up the possibility for Halit Ayarcı, the sly and manipulative entrepreneur, to emerge or maybe even creates him. With a talent to make one trust his word more than the own common sense, Halit establishes the Time Regulation Institute as a body of highest significance for state progress. As the events focus on the Institute, the order depicted becomes somewhat of a mixture of Kafka’s bureaucracy and Monty Python’s Flying Circus. The lunacy infiltrated in all segments of life creates, among other things, experts trying to establish their field of work by analysing their titles and job descriptions or a complete elimination of control, since where there is no control there can be no mistakes etc.
The novel offers a very sophisticated perspective. Hayri Irdal is anything but pleasant, being selfish, irresponsible, lazy, very easily influenced and a drinker. But with all of that, he is still not appalling at all. That is a brilliant move, since everything we see as readers we see from his perspective, but still have enough distance to have a different view on characters and circumstances than the protagonist. And I believe that such a delicately conducted double view for the reader is the highest of skills.
“The Time Regulation Institute” is more than anything a document of a country in a time of social and political decline and change. In that field and in so many ways it reminded me again and again of Robert Musil’s “The man without Qualities”. But unlike it this novel reads effortlessly and shows an intelligent and sophisticated sense of bizarre humour.
April 29, 2020
Ένα ανέλπιστο διαμάντι από την κλασική τούρκικη λογοτεχνία.
Συνίσταται ανεπιφύλακτα!
Συνίσταται ανεπιφύλακτα!
November 12, 2015
Türk toplumunun 19.yüzyıldan itibaren girdiği modernleşme sürecini trajikomik şekilde romanlaştırmıştır. Toplumun sahip olduğu değerler modern dünyanın maddeciliği ile dolmuşluğunu gözler önüne sermiştir. Bugünün modern insanına ve geçmişine takılı kalmışlıklarıyla alay eder. Kelimelerin dahice harmanlanıp oluşturulan cümlelerle süslenmiş. Yaşamımızdaki sıkıcılık ve bunalımdan bir parça da olsa bizi kendi evrenine doğru uzaklaştıran harika bir kitap.Saatlerinde felsefisinin olduğunu göstermiştir.Mükemmel bir kurgu sıralaması vardır . Ama sonunun hayal ettiğim gibi bittiğini söyleyemem. Daha da şaşırtıcı ve düşündürücü bitmiş olmasını dilerdim.
Okurken İhsan Oktay'ın oluşturduğu ilginç karakterleri anımsadım. İhsan Oktayın tarzının tek ona mahsus olduğunu sanırdım. Neyse ki daha okunacak çok kitap var.
Beğendiğim cümleleride paylaşmak istedim.
" Hepimiz ömrümüzün kısalığından şikâyet ederiz; fakat gün denen şeyi bir an evvel ve farkına varmadan harcamak için neler yapmayız? "( s.28)
“ben maalesef kendi başladığım bir yalanın kurbanıyım” (s.110)
“Şu hakikati kendi hayatım bana öğretti:
İnsanoğlu insanoğlunun cehennemidir.” (s.177)
“Korku… Korku ve insan, korku ve insan talihi, insanın insana hücumu, o hiç yere düşmanlık. Fakat neyi anlatabilirdim, kime anlatabilirdim? İnsan neyi anlatabilir? Yıldızlar birbiriyle konuşabilir, insan insanla konuşamaz.” (s.111)
“ben biçare bir gölge idim. Yanımdan biraz sürtünerek geçen her adamın peşine takılan, ondan ayrılır ayrılmaz, iki kedi yavrusu gibi birbirine sokulan, birbirinin kucağında gülen, ağlıyan, bilhassa ağlıyan iki çocukla çapaçul, biçare bir gölge... Gül! dedikleri yerde gülen, ağla veya konuş dedikleri yerde konuşan, ağlayan, enteresan buldukları zaman enteresan olan, yüzüne bakmadıkları gün mevcut olmıyan biçarenin biri.” (s.144)
"Tecrübe sahibi olmak demek yıpratılmış olmak, muayyen hudutta ve muayyen fikirlerde donmuş olmak demektir." ( s.311)
Okurken İhsan Oktay'ın oluşturduğu ilginç karakterleri anımsadım. İhsan Oktayın tarzının tek ona mahsus olduğunu sanırdım. Neyse ki daha okunacak çok kitap var.
Beğendiğim cümleleride paylaşmak istedim.
" Hepimiz ömrümüzün kısalığından şikâyet ederiz; fakat gün denen şeyi bir an evvel ve farkına varmadan harcamak için neler yapmayız? "( s.28)
“ben maalesef kendi başladığım bir yalanın kurbanıyım” (s.110)
“Şu hakikati kendi hayatım bana öğretti:
İnsanoğlu insanoğlunun cehennemidir.” (s.177)
“Korku… Korku ve insan, korku ve insan talihi, insanın insana hücumu, o hiç yere düşmanlık. Fakat neyi anlatabilirdim, kime anlatabilirdim? İnsan neyi anlatabilir? Yıldızlar birbiriyle konuşabilir, insan insanla konuşamaz.” (s.111)
“ben biçare bir gölge idim. Yanımdan biraz sürtünerek geçen her adamın peşine takılan, ondan ayrılır ayrılmaz, iki kedi yavrusu gibi birbirine sokulan, birbirinin kucağında gülen, ağlıyan, bilhassa ağlıyan iki çocukla çapaçul, biçare bir gölge... Gül! dedikleri yerde gülen, ağla veya konuş dedikleri yerde konuşan, ağlayan, enteresan buldukları zaman enteresan olan, yüzüne bakmadıkları gün mevcut olmıyan biçarenin biri.” (s.144)
"Tecrübe sahibi olmak demek yıpratılmış olmak, muayyen hudutta ve muayyen fikirlerde donmuş olmak demektir." ( s.311)
February 5, 2017
3.5 stars
For some reason, I didn't connect with this book at all. I mean, I absolutely get the allegorical representation of Turkish society and government but I feel like some parts were way too long and way too detailed for my taste. I get why this is a modern classic and I absolutely think the insight into the bureaucratic organization of Turkey is done quite well, but it was too Kafka-like. Unfortunately, not my type of classical literature. I did have to write an essay on this book so don't think I haven't analyzed it and thought about it for quite some time.
For some reason, I didn't connect with this book at all. I mean, I absolutely get the allegorical representation of Turkish society and government but I feel like some parts were way too long and way too detailed for my taste. I get why this is a modern classic and I absolutely think the insight into the bureaucratic organization of Turkey is done quite well, but it was too Kafka-like. Unfortunately, not my type of classical literature. I did have to write an essay on this book so don't think I haven't analyzed it and thought about it for quite some time.
April 20, 2020
Türk edebiyatinda yazılmış en iyi eserlerden biri. Dili, öyküsü, kurgusu, karakterleri, her seyi mukemmel.
Romanin baş kişisi ve anlatıcısı Hayri İrdal, etrafindaki ilginç karakterlerin yancısi, çarpıklıklarin kurbanı. Bir anda talihi dönüyor. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Hayri İrdal'la birlikte değişen toplumun, absürdün zaferinin şaşkın simgesi.
Tanpınar "zaman" takıntısını kurguya harika bir şekilde yedirerek bir hiciv romanı yazmıs.
Romanin baş kişisi ve anlatıcısı Hayri İrdal, etrafindaki ilginç karakterlerin yancısi, çarpıklıklarin kurbanı. Bir anda talihi dönüyor. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Hayri İrdal'la birlikte değişen toplumun, absürdün zaferinin şaşkın simgesi.
Tanpınar "zaman" takıntısını kurguya harika bir şekilde yedirerek bir hiciv romanı yazmıs.
January 14, 2020
Digitürk reklamındaki dede oldum. Gülmekten karın kası yaptım adeta. Yer yer Tanpınar’a yalvardım: “Dur hocam yeter, daha fazla dayanamayacağım!” Durmadı tabii. Bu dilin zenginliklerini hikayesiyle mükemmel bir uyumla harmanlayarak sonuna kadar devam etti. Şahane bir üslupla muhteşem bir anlatı. Hüngür hüngür ağlayacağımız halimizin, gülmekten ağlatan sunumu. Okurken bolca not aldım, bir şeyler yumurtladım durdum. Onları paylaşmak niyetindeyim. Şöyle yol alacağım -konuyla ilgili hiçbir bilgim olmadığı halde ki bu durum da kitabı ne kadar özümsediğimi göstermektedir- sosyoloji incelemesinde bulunacağım, biraz da içeriğe değineceğim:
1. Bölüm Halit Ayarcı felsefesinin toplum olarak ne kadar içselleştirdiğimizin somut delillerinin sunumu, hürriyetin teslimi karşısında boşlukların Halit Ayarcılarla doldurumu.
2. Bölüm Felsefenin devamı üzerinden bir selam çakma biçimi olarak kış saati uygulamasının sona erdirilmesi.
(ilk iki bölüm bonus olarak Halit Ayarcı’dan incileri de içermektedir)
3. Bölüm Nihayet en derin hücrelerimize kadar nüfus etmesini yorumladığımız şaheserimiz üzerine bir iki kelam.
1.Bölüm - Hürriyetin sorumluluğunu kaldıramama ve alternatif tercihler,
İşin özü HÜRRİYET! “O”na sahip olma, sahip çıkma, el uzatanlara hiçbir koşul altında taviz vermeme. Her an tetikte olma! Sorumluluğu çok fazla! Tabii ki bu öyle kolay bir iş değil. Çok boyutlu. Birçok bileşeni var. Demokrasi var, hukuk var, adalet var, yetki verdiklerine hesap sorma. (Ne sihirli giriştir : "Benim vergilerimle, benim oyumla!!!") Denetleme var, her şeyden önce vicdan, ahlak var. Var oğlu var. Birinden vazgeçmeye gör, hepsi birden elinden gidecektir. Ve sen anca elinde hiçbir şey kalmadığında bunun farkında varacaksın. Ne mi anlatıyorum? Fırsatı bulup propagandaya başladım galiba. (bknz: Tiranlık Üzerine yazım).
Taşların yavaş yavaş yerine oturmaya başladığını düşünüyorum:
2.Bölüm - S.A.E'ye selam olsun!
Kitabı okumadan önce tüm cahilliğimle bu zihniyeti anlamaktan uzak, yersiz serzenişlerde ben de bulunuyordum. Bugün hicap duyduğum şu ifadelerle:
Yahu bir insan elindeki telefona, kullandığı bilgisayara güvenemeyip -saat mevzusuna uyandılar mı, uyanamadılar mı?- Google'a ”Türkiye’de saat kaç yazar mı ya??” Tamam, çok garip sorular sormuşluğum vardır ama bu zirve olsa gerek! Ve ne yazık ki bu zirvede tek başıma mağrur bir edayla geniş kitlelere yukarıdan bakamıyorum. Bütün nevi şahsıma münhasırlığımla bana has bir garabetin keyfini çıkaramıyorum, benzersizliğime hayranlık duyarak. Bütün ülke bu halde!
Google trend sonuçları "Türkiye'de saat kaç araması" 2013-2020 yılları arası:
(2016'dan itibaren Ekim, Mart aylarında oluşan yoğunluk hemen göze çarpıyor )
Evet artık her şeyin farkındayız. Bu tablo S.A.E' ye selam çakma değil de nedir? Onun özümsendiğini, pusula bellendiğini, her adımda, her kararda hatırladığını ve ona minnetle teşekkür edildiğini bu tablodan iyi ne açıklayabilir? (Siz ne sanmıştınız?)
Bugün onun vizyonu, hizmet aşkı, hayalleri bütün ülke geneline yayılmış durumda. Ben eminim ki bu büyük müteşebbis uzaklardan bizi izliyor ve gurur duruyordur. Rahat uyu Halit Ayarcı!! Senin sahip olduğun o çalışma ruhu iliklerimize kadar işlemiş durumda! Her işimizde, her hareketimizde memleket olarak bu esaslara göre hareket ediyoruz, hareket etmeye de devam edeceğiz. Bizi hiçbir kuvvet bu yoldan döndüremeyecek!! Bu kazanımlar kolay elde edilmedi. Bu kadrolar, bu projeler, ve bittabi bu ihaleler! (Bugün tak tak tak yapılıyor her proje hamdolsun, eskiden neydi öyle? Yok durdurma, yok çömlek çıktı, yok arkeolojik şey...) Uzun lafın kısası bugün de, dün olduğu gibi hayallerimizin peşinden tavizsiz (buraya behemehal iyi gider) ilerlemeye devam edeceğiz, yarın da! Bu arada başta dediğim gibi yazdıklarıma kimse siyasi manalar yüklemlesin. Bugun A partisi olur, yarın B. (Olay tamamen sosyolojik) (buraya da binaenaleyh iyi gider) Yurdum insanı hayalleri olan, bu ülkenin geleceğine dair projeler üretenin hakkını her daim verir. Yani biz, bizi taşıyabilecek olan yöneticileri itinayla bulmaya devam edeceğiz, bundan kimsenin şüphesi olmasın! Emre Kongar Hocamın her zaman dediği gibi sandığı kimin önüne koyarsan içinden o çıkar! (“Demokrasimizle Yüzleşmek” kitabında da vardı galiba)
Kusursuz düşünme tarzımıza dair bir şeyler çıtlatmaya çalıştım. Umarım başarabilmişimdir. S.A.E sadece bir araç. Bizim vizyonumuzu, hayal dünyanızı, tutkumuzu ortaya koymamızdaki bir detay. Emin olun bambaşka bir konu üzerinden de Halit Ayarcı benzer etkiyi yaratan işlere imza atabilirdi!
Bölüm 3 - Şaheserimizin üzerine bir iki kelam, -naçizane-hakkını teslim etme çabası
Eserimizin her daim nasıl canlı kaldığını / kalacağını, güzide toplumumuz üzerinden konuyu bakarak ele aldık. Başka kitap olsa burada sözlerimi tamamlardım. Sonuçta yığınla yazı -burada da-yazıldı zaten. Ama bu eser için içeriğe girmezsem olmaz. Şu dünyaya bir de yakından bakalım:
Uyarı: Spoiler yedim diye üzülünecek bir eser değil kesinlikle, onun endişesine kapılınılacak bir durum yok (bence). Ama yine de siz bilirsiniz yazının devamı için.
Canımız, ciğerimiz kitabımızda Hayri İrdal’ın ağzından dinliyoruz "Saatleri Ayarlama Enstitüsü"nün hikayesini. Kurulduğu günden, ilga kararı verildiği dönemlere kadar. Baştan bi Hayri Bey bize hafiften çıtlatıyor neler olduğunu ama sonrasında kendi geçmişine dönüyor. Bu kısımları da büyük ilgiyle takip ediyor insan (yarım bırakan varsa buradan sağ çıkamadığını düşünüyorum, ha gayret devamı şahane). İlk iki bölüm ince ince hazırlanıyoruz. Aslında müesseseye dair her şey oldu bitti. Gerekli tüm donanımı kazandı kendisi ama henüz ne o, ne de biz durumun farkındayız. Bu arada yargı sisteminden, toplumun batıla olan merakından, başta fakir/zengin hayatı ayrımı olmak üzere çeşitli saptama ve gözlemleri üzerinden ilerliyoruz. Bu dilin ne kadar zengin olduğuna her sayfada tanık olarak! Kelime dağarcığı zenginliğinden bahsetmiyorum sadece. Söz sanatları panayırına tanıklık ediyoruz aynı zamanda. Bütün bunlarda estetiğe yüklendikçe oluşan yapmacıklık hissinin zerresi yok. Şahane bir kalem!
Arada vitesi çok artırdığı oluyor Tanpınar’ın -bunu da itiraf etmek zorundayım. Okuyucu bu şekilde isyan ettirecek boyutlara çıktığı yerler var. :)) Ama esas olay baştan beri merakımızı celbeden Halit Ayarcı! 3. Bölümde kendisiyle tanışmamızla birlikte gözlerim parlamaya başlıyor. Müthiş bir müteşebbis. Harikulade bir insan! Bu arada kitaptaki en şahane bölümlerden birine tanık oluyoruz. O buluşma sırasında Hayri İrdal’ın kafasında beş farklı konu iç içe geçmiş. Aralarındaki geçişler beni benden alıyor. Kitaptaki en hayran olduğum bölümlerin başı burası. 194-201 herhalde bir süre sonra kitaba ihtiyaç duymadan ezberden okucağıma inanıyorum bu bölümü. 👏👏👏👏👏Doktor Ramiz tedavi süreci (yukardaki ağrılarım hep bundan 112-116) Zehra’nın Abdüsselâm Beye oğlum diye hitap ettiği bölüm (90-93) , S.A.E’nin kurulması, ceza sistemi (311), istasyonlar, Pakize’nin gazete mülakatı (280-285), saat cemiyetinin kurulması, halanın evindeki parti (337-351) ve yeni binanın tasarımından tamamlanmasına kadarki süreç bunlar da yine son derece keyifli. (Enstitünün felsefesi, zaman, süre, Bergson felsefesi vs... bu konular bence sadece şık detaylar, onlara girmiyorum.) Hepsinde bolca gözlemler, saptamalar, birbirinden şahane betimleler mevcut. Hamasetler, batıllar, nepotizm, Halit Ayarcı / Hayri İrdal terazisi üzerinden ülke sosyolojisinin birçok yönüyle olabilecek en mükemmel üslupla anlatımı. Hayranlığı şöyle daha iyi ifade edebilirim:
Bir kitap yazma hakkım olsa -masal bu ya- hikayesiyle, üslubuyla, söz sanatlarıyla, mizansenleriyle, hicivleriyle, karakter tahlilleriyle, gözlemleri, incelemeleri, bütünüyle hiçbir parçasına haksızlık yapmamalı! isteyeceğim kitap kesinlikle -üstadım böyle bir şey demek uygunsuz kaçar mı, ya da nasıl bir densizliktir bu bilemedim, umarım yanlış anlamazsınız- "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" olurdu. 😍😍😍😊🤓 Bunun üzerine daha da diyeceğim bir söz yok. Hediye etmekten en çok keyif alacağım kitapların başına yazdım. 🤗🤗🤗
Henüz okumadıysanız kendinizi bu ziyafetten daha fazla mahrum etmeyin. Okuduysanız da tekrar bir karıştırmak için bu bahanenin tadını çıkarın. :)
İlk üç karakterimi de yazayım:
1. Halit Ayarcı
2. Hala (tabuttan çıktıktan sonraki ama)
3. Pakize
(Zehra da mansiyon 🤗. Yaa Doktor Ramiz'i unutmuşuz iyi mi? )
1. Bölüm Halit Ayarcı felsefesinin toplum olarak ne kadar içselleştirdiğimizin somut delillerinin sunumu, hürriyetin teslimi karşısında boşlukların Halit Ayarcılarla doldurumu.
2. Bölüm Felsefenin devamı üzerinden bir selam çakma biçimi olarak kış saati uygulamasının sona erdirilmesi.
(ilk iki bölüm bonus olarak Halit Ayarcı’dan incileri de içermektedir)
3. Bölüm Nihayet en derin hücrelerimize kadar nüfus etmesini yorumladığımız şaheserimiz üzerine bir iki kelam.
1.Bölüm - Hürriyetin sorumluluğunu kaldıramama ve alternatif tercihler,
“Benim çocukluğumun belli başlı imtiyazı hürriyetti.
Bu kelimeyi bugün sadece siyasî mânasında kullanıyoruz. Ne yazık! Onu politikaya mahsus bir şey addedenler korkarım ki, hiçbir zaman mânasını anlamayacaklardır. Politikadaki hürriyet, bir yığın hürriyetsizliğin anahtarı veya ardına kadar açık duran kapısıdır. Meğer ki dünyanın en kıt nimeti olsun; ve bir tek insan onunla şöyle iyice karnını doyurmak istedi mi etrafındakiler mutlak surette aç kalsınlar. Ben bu kadar kendi zıddı ile beraber gelen ve zıtlarının altında kaybolan nesne görmedim. Kısa ömrümde yedi sekiz defa memleketimize geldiğini işittim. Evet, bir kere bile kimse bana gittiğini söylemediği hâlde, yedi sekiz defa geldi; ve o geldi diye biz sevincimizden, davul zurna, sokaklara fırladık.
Nereden gelir? Nasıl birdenbire gider? Veren mi tekrar elimizden alır? Yoksa biz mi birdenbire bıkar, “Buyurunuz efendim, bendeniz artık hevesimi aldım. Sizin olsun, belki bir işinize yarar!” diye hediye mi ederiz? Yoksa masallarda, duvar diplerinde birdenbire parlayan fakat yanına yaklaşıp avuçlayınca gene birdenbire kömür veya toprak yığını hâline giren o büyülü hâzinelere mi benzer? Bir türlü anlayamadım.
Nihayet şu kanaata vardım ki, ona hiç kimsenin ihtiyacı yoktur. Hürriyet aşkı, -haydi Halit Ayarcı’nın sevdiği kelime ile söyleyeyim, nasıl olsa beni artık ayıplayamaz, kendine ait bir lügati kullandığım için benimle alay edemez!- bir nevi snobizmden başka bir şey değildir. Hakikaten muhtaç olsaydık, hakikaten sevseydik, o sık sık gelişlerinden birinde adamakıllı yakalar, bir daha gözümüzün önünden, dizimizin dibinden ayırmazdık. Ne gezer? Daha geldiğinin ertesi günü ortada yoktur. Ve işin garibi biz de yokluğuna pek çabuk alışıyoruz. Kıraat kitaplarında birkaç manzume, resmî nutuklarda adının anılması kâfi geliyor.” (21-22)
İşin özü HÜRRİYET! “O”na sahip olma, sahip çıkma, el uzatanlara hiçbir koşul altında taviz vermeme. Her an tetikte olma! Sorumluluğu çok fazla! Tabii ki bu öyle kolay bir iş değil. Çok boyutlu. Birçok bileşeni var. Demokrasi var, hukuk var, adalet var, yetki verdiklerine hesap sorma. (Ne sihirli giriştir : "Benim vergilerimle, benim oyumla!!!") Denetleme var, her şeyden önce vicdan, ahlak var. Var oğlu var. Birinden vazgeçmeye gör, hepsi birden elinden gidecektir. Ve sen anca elinde hiçbir şey kalmadığında bunun farkında varacaksın. Ne mi anlatıyorum? Fırsatı bulup propagandaya başladım galiba. (bknz: Tiranlık Üzerine yazım).
Bu âlemde hiçbir hesap, hiçbir bağlanma bedava değildir. Hepsi aynı fedakârlıkları ister. Ve en iyiden en kötüye bir adımda geçilebilir. Razı mısınız, vazgeçiyor musunuz? (349)Elimizde Halit Ayarcı gibi şahane bir mantalite var. Bu kavramlara sırtımızı çevirdiğimiz an oluşan boşluğu hakkıyla doldurabilecek. Herhangi bir kaygı duymamıza fırsat vermeyecek! Onun üzerinden niye devam etmiyoruz ki? Daha iyi anlayabilmek için bugünkü temsiliyeti üzerinden kendisine geleceğim. Bugün sahip olduğumuz birbirinden çılgın projelerin ilham kaynağı hep Saatleri Ayarlama Enstitüsü olmuştur. Buradaki iş bitiriciliğinin altını çizmek isterim. Zira kaybedecek vaktimiz yok, bir duracak, düşünecek vaktimiz yok! (Yaaa engel çıkarmayın başımıza!!) Tek o mu? Girişimci ruh, vizyon, hizmet aşkı, liyakat anlayışı, hayallere sahip olma ve koşulsuz şartsız her türlü güçlüğe karşın onun peşinden gitme azmi. Ve tabii ki tüm bu süreçte geniş halk kitlelerinin etrafında kenetlenmesini sağlama. İşte bunlar hep S.A.E ruhu!!
Bilgi bizi geciktirir. Zaten ne sonu, ne de gayesi vardır. Mesele yapmak ve yaratmaktadır. Bilselerdi, bilselerdi… Fakat bilselerdi bunu yapamazlardı. Bu heyecana, bu icada, bu kendiliğinden bulmağa erişemezlerdi. Bilgileri buna mâni olurdu. Kızınız bu geceyi yarattı. Ne ile? Yaratma kabiliyetiyle… Çünkü yaratmak, yaşamanın ta kendisidir. Biz yaşayan, yaşamayı tercih eden insanlarız. Siz istediğiniz kadar Somurtun!
- Ben somurtmuyorum, düşüncemi söylüyorum…
- Kendinize saklayın o düşünceyi de, şu karşınızdaki harikulâde manzaraya bakın! (347)
Taşların yavaş yavaş yerine oturmaya başladığını düşünüyorum:
2.Bölüm - S.A.E'ye selam olsun!
(arka plana daktilo sesi alayım lütfen)
cumhuriyet.com.tr - 08.09.2016
30 Ekim'de sona ermesi gereken yaz saati uygulamasının devam etmesini öngören karar Resmi Gazete'de yayımlandı.
Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre; gün ışığından daha fazla yararlanmak amacıyla 26 Mart 2016 tarihinden itibaren bütün yurtta saatlerin bir saat ileri alınması şeklinde başlayan yaz saati uygulamasının her yıl, yıl boyu sürdürülmesi kararlaştırıldı.
(sesi kapatabiliriz, teşekkürler)
Kitabı okumadan önce tüm cahilliğimle bu zihniyeti anlamaktan uzak, yersiz serzenişlerde ben de bulunuyordum. Bugün hicap duyduğum şu ifadelerle:
Yahu bir insan elindeki telefona, kullandığı bilgisayara güvenemeyip -saat mevzusuna uyandılar mı, uyanamadılar mı?- Google'a ”Türkiye’de saat kaç yazar mı ya??” Tamam, çok garip sorular sormuşluğum vardır ama bu zirve olsa gerek! Ve ne yazık ki bu zirvede tek başıma mağrur bir edayla geniş kitlelere yukarıdan bakamıyorum. Bütün nevi şahsıma münhasırlığımla bana has bir garabetin keyfini çıkaramıyorum, benzersizliğime hayranlık duyarak. Bütün ülke bu halde!
Google trend sonuçları "Türkiye'de saat kaç araması" 2013-2020 yılları arası:
(2016'dan itibaren Ekim, Mart aylarında oluşan yoğunluk hemen göze çarpıyor )
Evet artık her şeyin farkındayız. Bu tablo S.A.E' ye selam çakma değil de nedir? Onun özümsendiğini, pusula bellendiğini, her adımda, her kararda hatırladığını ve ona minnetle teşekkür edildiğini bu tablodan iyi ne açıklayabilir? (Siz ne sanmıştınız?)
Azizim Hayri İrdal, diyordu, sevgili dostum, göreceksin ki bu kitap çok sevilecek. Siz yalan diye bir şey mevcuttur, sanıyorsunuz. Hayır, yalan yoktur. Böyle meselede yalan olamaz. Ahmet Zamanı bugün için yalan olamaz, bilâkis hakikatin ta kendisi olur. Ne vakit yalan olurdu, bilir misiniz, hem de korkunç bir yalan? Eğer hakikaten bizim kendisine yüklediğimiz fikirlerle yazdığını söylediğimiz eserlerle on yedinci asır sonunda yaşasaydı, işte o zaman yalan olurdu. Çünkü asrından ayrılırdı. Asrını delip geçerdi. Bu da imkânsız tabiî! Bu meselelerde yalan veya hakikat diye bir şey yoktur. Asrına uymak, onun adamı olmak vardır. Ahmet Zamanî Efendi bizim asrımızın bir ihtiyacıdır. Bu ihtiyacı on yedinci asrın sonunda tatmin ediyor, işte bu kadar… Binaenaleyh … (303)
Bugün onun vizyonu, hizmet aşkı, hayalleri bütün ülke geneline yayılmış durumda. Ben eminim ki bu büyük müteşebbis uzaklardan bizi izliyor ve gurur duruyordur. Rahat uyu Halit Ayarcı!! Senin sahip olduğun o çalışma ruhu iliklerimize kadar işlemiş durumda! Her işimizde, her hareketimizde memleket olarak bu esaslara göre hareket ediyoruz, hareket etmeye de devam edeceğiz. Bizi hiçbir kuvvet bu yoldan döndüremeyecek!! Bu kazanımlar kolay elde edilmedi. Bu kadrolar, bu projeler, ve bittabi bu ihaleler! (Bugün tak tak tak yapılıyor her proje hamdolsun, eskiden neydi öyle? Yok durdurma, yok çömlek çıktı, yok arkeolojik şey...) Uzun lafın kısası bugün de, dün olduğu gibi hayallerimizin peşinden tavizsiz (buraya behemehal iyi gider) ilerlemeye devam edeceğiz, yarın da! Bu arada başta dediğim gibi yazdıklarıma kimse siyasi manalar yüklemlesin. Bugun A partisi olur, yarın B. (Olay tamamen sosyolojik) (buraya da binaenaleyh iyi gider) Yurdum insanı hayalleri olan, bu ülkenin geleceğine dair projeler üretenin hakkını her daim verir. Yani biz, bizi taşıyabilecek olan yöneticileri itinayla bulmaya devam edeceğiz, bundan kimsenin şüphesi olmasın! Emre Kongar Hocamın her zaman dediği gibi sandığı kimin önüne koyarsan içinden o çıkar! (“Demokrasimizle Yüzleşmek” kitabında da vardı galiba)
“Bırak doktor şu psikanalizi… Allah belasını versin! Biz şimdi rakı içiyoruz.” (211)
Kusursuz düşünme tarzımıza dair bir şeyler çıtlatmaya çalıştım. Umarım başarabilmişimdir. S.A.E sadece bir araç. Bizim vizyonumuzu, hayal dünyanızı, tutkumuzu ortaya koymamızdaki bir detay. Emin olun bambaşka bir konu üzerinden de Halit Ayarcı benzer etkiyi yaratan işlere imza atabilirdi!
Bölüm 3 - Şaheserimizin üzerine bir iki kelam, -naçizane-hakkını teslim etme çabası
Eserimizin her daim nasıl canlı kaldığını / kalacağını, güzide toplumumuz üzerinden konuyu bakarak ele aldık. Başka kitap olsa burada sözlerimi tamamlardım. Sonuçta yığınla yazı -burada da-yazıldı zaten. Ama bu eser için içeriğe girmezsem olmaz. Şu dünyaya bir de yakından bakalım:
Uyarı: Spoiler yedim diye üzülünecek bir eser değil kesinlikle, onun endişesine kapılınılacak bir durum yok (bence). Ama yine de siz bilirsiniz yazının devamı için.
Canımız, ciğerimiz kitabımızda Hayri İrdal’ın ağzından dinliyoruz "Saatleri Ayarlama Enstitüsü"nün hikayesini. Kurulduğu günden, ilga kararı verildiği dönemlere kadar. Baştan bi Hayri Bey bize hafiften çıtlatıyor neler olduğunu ama sonrasında kendi geçmişine dönüyor. Bu kısımları da büyük ilgiyle takip ediyor insan (yarım bırakan varsa buradan sağ çıkamadığını düşünüyorum, ha gayret devamı şahane). İlk iki bölüm ince ince hazırlanıyoruz. Aslında müesseseye dair her şey oldu bitti. Gerekli tüm donanımı kazandı kendisi ama henüz ne o, ne de biz durumun farkındayız. Bu arada yargı sisteminden, toplumun batıla olan merakından, başta fakir/zengin hayatı ayrımı olmak üzere çeşitli saptama ve gözlemleri üzerinden ilerliyoruz. Bu dilin ne kadar zengin olduğuna her sayfada tanık olarak! Kelime dağarcığı zenginliğinden bahsetmiyorum sadece. Söz sanatları panayırına tanıklık ediyoruz aynı zamanda. Bütün bunlarda estetiğe yüklendikçe oluşan yapmacıklık hissinin zerresi yok. Şahane bir kalem!
(Sayfa 117 üzerindeki yapışkanım, arada bayrak çekmek durumunda kalıyor okuyuca da.)
alper: Hocam dur, yavaş valla karın kası yaptım! Nefes alamıyom gülmekten. Aahahahaha... Hocam bir soluk alayım n’olur!...
Arada vitesi çok artırdığı oluyor Tanpınar’ın -bunu da itiraf etmek zorundayım. Okuyucu bu şekilde isyan ettirecek boyutlara çıktığı yerler var. :)) Ama esas olay baştan beri merakımızı celbeden Halit Ayarcı! 3. Bölümde kendisiyle tanışmamızla birlikte gözlerim parlamaya başlıyor. Müthiş bir müteşebbis. Harikulade bir insan! Bu arada kitaptaki en şahane bölümlerden birine tanık oluyoruz. O buluşma sırasında Hayri İrdal’ın kafasında beş farklı konu iç içe geçmiş. Aralarındaki geçişler beni benden alıyor. Kitaptaki en hayran olduğum bölümlerin başı burası. 194-201 herhalde bir süre sonra kitaba ihtiyaç duymadan ezberden okucağıma inanıyorum bu bölümü. 👏👏👏👏👏Doktor Ramiz tedavi süreci (yukardaki ağrılarım hep bundan 112-116) Zehra’nın Abdüsselâm Beye oğlum diye hitap ettiği bölüm (90-93) , S.A.E’nin kurulması, ceza sistemi (311), istasyonlar, Pakize’nin gazete mülakatı (280-285), saat cemiyetinin kurulması, halanın evindeki parti (337-351) ve yeni binanın tasarımından tamamlanmasına kadarki süreç bunlar da yine son derece keyifli. (Enstitünün felsefesi, zaman, süre, Bergson felsefesi vs... bu konular bence sadece şık detaylar, onlara girmiyorum.) Hepsinde bolca gözlemler, saptamalar, birbirinden şahane betimleler mevcut. Hamasetler, batıllar, nepotizm, Halit Ayarcı / Hayri İrdal terazisi üzerinden ülke sosyolojisinin birçok yönüyle olabilecek en mükemmel üslupla anlatımı. Hayranlığı şöyle daha iyi ifade edebilirim:
Bir kitap yazma hakkım olsa -masal bu ya- hikayesiyle, üslubuyla, söz sanatlarıyla, mizansenleriyle, hicivleriyle, karakter tahlilleriyle, gözlemleri, incelemeleri, bütünüyle hiçbir parçasına haksızlık yapmamalı! isteyeceğim kitap kesinlikle -üstadım böyle bir şey demek uygunsuz kaçar mı, ya da nasıl bir densizliktir bu bilemedim, umarım yanlış anlamazsınız- "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" olurdu. 😍😍😍😊🤓 Bunun üzerine daha da diyeceğim bir söz yok. Hediye etmekten en çok keyif alacağım kitapların başına yazdım. 🤗🤗🤗
(alper: Ya çıldıracağım bunlar nasıl ifadeler, nasıl betimlemeler böyle. 😍😍😍)
Kaç senedir otomobile binmemiştim. Bir kış gecesi, Selma Hanımın balo elbisesini gerçekten Hırka-i Şerifmiş gibi kucağımdan bir saniye ayırmadan ve ikide bir mukavva kutusunu öpüp okşayarak evlerine götürdüğüm geceden beri. (195)
İş insanı temizliyor, güzelleştiriyor, kendisi yapıyor, etrafıyla arasında bir yığın münasebet kuruyordu. Fakat iş aynı zamanda insanı zaptediyordu. Ne kadar abes ve mânâsız olursa olsun bir işin mesuliyetini alan ve benimseyen adam, ister istemez onun dairesinden çıkmıyor, onun mahpusu oluyordu. İnsan kaderinin ve tarihin büyük sırrı burada idi. (363)
Yaşınız başınız da ahbaplığa müsait. Kocam kıskanmaz. Zaten aklı başında insan bu asırda karısını kıskanmaz. Bugün aile artık arkadaşlık üzerine kurulmuş bir müessese oldu. Fakat erkeklerimizin fikrî terbiyesi henüz bu mertebeye gelmediği için… (229)
Henüz okumadıysanız kendinizi bu ziyafetten daha fazla mahrum etmeyin. Okuduysanız da tekrar bir karıştırmak için bu bahanenin tadını çıkarın. :)
İlk üç karakterimi de yazayım:
1. Halit Ayarcı
2. Hala (tabuttan çıktıktan sonraki ama)
3. Pakize
(Zehra da mansiyon 🤗. Yaa Doktor Ramiz'i unutmuşuz iyi mi? )
Read
October 15, 2017a) The third novel from Turkey that I've found in this little Turkey=shaped rabbit hole I've fallen down.
b) My second from Tanpınar (don't ask me about orthography and pronunciation. I'm a bit at a loss ; but there's a helpful guide at the back).
c) The other is A Mind at Peace. I prefer this one being more in the satirical and black humor direction ; the other more of the innerist=modernist reflective mode, I'd suggest in that Proust direction rather than the Tristram direction. Broad brushstrokes ; but impressive that both came from the same pen ;; rather different tones.
d) Turkish novels in English seem especially rare. This one gets a Penguin edition and seemingly a large readership :: 6104 gr=ratings. 317 gr=Reviews. But, only 8 of the first 30 are in English. Which, based on my impression of general gr=usage, means there's a huge Turkish readership hanging out on gr. And given these three fantastic novels I've read, I wonder what other BURIED treasure they've been hiding from us.
e) I am softening on my resistance to picking up Nobel=Pamuk.
f) Orthofer's The Complete Review Guide to Contemporary World Fiction quite naturally has a chapter on Turkey. Here's the list ::
Human Landscapes from My Country: An Epic Novel in Verse
A Mind at Peace
This one we have at hand.
Memed, My Hawk (NYRB)*
They Burn the Thistles (NYRB)
The Wind from the Plain
A bunch of Pamuk. I've got rec's for The Black Book and My Name is Red.
Night
The Garden of the Departed Cats (New Directions)
Death In Troy (City Lights)
The Flea Palace (Translated=Women readers, meet Elif Shafak ; writes also in English since 2002)
The Bastard of Istanbul (got in a bit of hot water with the gov'ment for this one)
Orhan Kemal gets mentioned.
The City in Crimson Cloak
Berji Kristin: Tales from the Garbage Hills
Songs My Mother Never Taught Me
Many and Many a Year Ago
The Kiss Murder
g) The gr=Listopia "The Best Turkish Books Which are Translated to English" lists only 32 works. It includes several gr=authors ; so I'm skeptical of its value.
h) Orthofer isn't quite the snob I am ; so his list should be filtered according to your own personal dispositions.
i) No trace of Tanpınar in Steven Moore's body of work ; so far I can detect ;; but one person can't cover the whole damn world.
j) The 20th century history of the Turkish language means pretty much every translation of any work of literary value is going to be problematic. Because what 'literary value' means is that the work engages directly with its own language (ie, all fiction is always already meta=fiction). Which isn't to say that there are many Turkish storybooks which will offer no resistance to the translator.
k) That's just an hypothesis. I know no Turkish myself. I don't even know how to correctly pronounce Our Author's name. That's not an "i". Nor would I say it's an iota.
l) What little I know of Turkish literary history and the few (only three!) novels I've read ; I am set in mind that there is a resemblance to the Fantastic Fictions of South America in so far as one thing that happens is a more-less indigenous/traditional culture encounters an already fully developed and imploding European culture. In Turkey that seems to be an East meets West kind of thing. Because isn't that the geographical location of many countries?
m) Which would, to my mind, make Turkish the perfect home for translations of Joyce. And indeed there have been two of Ulysses. One in 1994 and one in 2012. Let me see if I can find them for you.... ah yes here we go :: Ulysses. The other one might be :: Ulysses. Hard to tell. gr's db is a wreck ; so many garbage editions of Ulysses. Everything 'Createspace' ought to be deleted.
n) And don't fourget Finnegans Wake. How could you?
o) "Neydi vurun ha diyenlerle durun ha diyenleri kapıştıran, hastrigotlarla vizigotları kızıştıran! Vrak da Vurak, Kak Kak Kubarak, Geberek göverek! Ulayiğit ulaslan ulaoğul ulagitti! Vah eyvah! Ah, sorry for the confusion, do not blame your receiver, it’s just Turkish. I just hope that you enjoyed the sound."
https://www.asymptotejournal.com/blog...
p) Diving into Turkish fiction reminds me how identifiable national literatures are. This is partly what is meant by a canon.
q) I don't know. Everyone and their SO know about Russian Literature. And etc etc. Most national literatures on gr seem to be dominated by their English readers. The Turkish readership seems to still own their own literature.
r) I mean, honestly, there's a weird foreignness in my experience of reading Turkish fiction. It's familiar of course, these three books being in touch with European fiction practices. But if you really paid attention, your reading of Russian fiction would be just as weirdly foreign ; except that we've pretty much made it part of our own. We forget that Russian like Turkish fiction is half Eastern.
s) "So, lots of fun also at Fingene; Finnagain in Turkish."
t) It's fun being a novice about a thing. I trust my Turkish gr=Friends will correct me if I've completely steered things wrong.
u) We'll end here having made our last point at T for Turkey.
v) I've got three more Turkish fictions winging their way meward this week.
w) I've been remiss about my 2017 reading of Virago and AWS. That's because of The Library of Arabic Literature and this Turkish bender I'm on. Both of which latter have been more appealing and rewarding of my predispositions than that two former ;; but which I will (promise!) continue exploring next year as well. All is not lost!
x) Y and Z.
y) why where are my manners?!
z) the complete review round=up of links to Turkish Lit review'd ::
http://www.complete-review.com/mainde...
Both Tanpınar's get "B+".
[oh, and I'm reminded ;; if you don't read Turkish but read Dutch French German there does seem to be many more Turkish books available to you]
* One reviewer used this phrase :: "One of my criteria for rating a piece of fiction is this...." What, is that fiction to be treated like a side of beef that you'd talk about it like that? Is that criteria like the USDA poke and sniff?
b) My second from Tanpınar (don't ask me about orthography and pronunciation. I'm a bit at a loss ; but there's a helpful guide at the back).
c) The other is A Mind at Peace. I prefer this one being more in the satirical and black humor direction ; the other more of the innerist=modernist reflective mode, I'd suggest in that Proust direction rather than the Tristram direction. Broad brushstrokes ; but impressive that both came from the same pen ;; rather different tones.
d) Turkish novels in English seem especially rare. This one gets a Penguin edition and seemingly a large readership :: 6104 gr=ratings. 317 gr=Reviews. But, only 8 of the first 30 are in English. Which, based on my impression of general gr=usage, means there's a huge Turkish readership hanging out on gr. And given these three fantastic novels I've read, I wonder what other BURIED treasure they've been hiding from us.
e) I am softening on my resistance to picking up Nobel=Pamuk.
f) Orthofer's The Complete Review Guide to Contemporary World Fiction quite naturally has a chapter on Turkey. Here's the list ::
Human Landscapes from My Country: An Epic Novel in Verse
A Mind at Peace
This one we have at hand.
Memed, My Hawk (NYRB)*
They Burn the Thistles (NYRB)
The Wind from the Plain
A bunch of Pamuk. I've got rec's for The Black Book and My Name is Red.
Night
The Garden of the Departed Cats (New Directions)
Death In Troy (City Lights)
The Flea Palace (Translated=Women readers, meet Elif Shafak ; writes also in English since 2002)
The Bastard of Istanbul (got in a bit of hot water with the gov'ment for this one)
Orhan Kemal gets mentioned.
The City in Crimson Cloak
Berji Kristin: Tales from the Garbage Hills
Songs My Mother Never Taught Me
Many and Many a Year Ago
The Kiss Murder
g) The gr=Listopia "The Best Turkish Books Which are Translated to English" lists only 32 works. It includes several gr=authors ; so I'm skeptical of its value.
h) Orthofer isn't quite the snob I am ; so his list should be filtered according to your own personal dispositions.
i) No trace of Tanpınar in Steven Moore's body of work ; so far I can detect ;; but one person can't cover the whole damn world.
j) The 20th century history of the Turkish language means pretty much every translation of any work of literary value is going to be problematic. Because what 'literary value' means is that the work engages directly with its own language (ie, all fiction is always already meta=fiction). Which isn't to say that there are many Turkish storybooks which will offer no resistance to the translator.
k) That's just an hypothesis. I know no Turkish myself. I don't even know how to correctly pronounce Our Author's name. That's not an "i". Nor would I say it's an iota.
l) What little I know of Turkish literary history and the few (only three!) novels I've read ; I am set in mind that there is a resemblance to the Fantastic Fictions of South America in so far as one thing that happens is a more-less indigenous/traditional culture encounters an already fully developed and imploding European culture. In Turkey that seems to be an East meets West kind of thing. Because isn't that the geographical location of many countries?
m) Which would, to my mind, make Turkish the perfect home for translations of Joyce. And indeed there have been two of Ulysses. One in 1994 and one in 2012. Let me see if I can find them for you.... ah yes here we go :: Ulysses. The other one might be :: Ulysses. Hard to tell. gr's db is a wreck ; so many garbage editions of Ulysses. Everything 'Createspace' ought to be deleted.
n) And don't fourget Finnegans Wake. How could you?
o) "Neydi vurun ha diyenlerle durun ha diyenleri kapıştıran, hastrigotlarla vizigotları kızıştıran! Vrak da Vurak, Kak Kak Kubarak, Geberek göverek! Ulayiğit ulaslan ulaoğul ulagitti! Vah eyvah! Ah, sorry for the confusion, do not blame your receiver, it’s just Turkish. I just hope that you enjoyed the sound."
https://www.asymptotejournal.com/blog...
p) Diving into Turkish fiction reminds me how identifiable national literatures are. This is partly what is meant by a canon.
q) I don't know. Everyone and their SO know about Russian Literature. And etc etc. Most national literatures on gr seem to be dominated by their English readers. The Turkish readership seems to still own their own literature.
r) I mean, honestly, there's a weird foreignness in my experience of reading Turkish fiction. It's familiar of course, these three books being in touch with European fiction practices. But if you really paid attention, your reading of Russian fiction would be just as weirdly foreign ; except that we've pretty much made it part of our own. We forget that Russian like Turkish fiction is half Eastern.
s) "So, lots of fun also at Fingene; Finnagain in Turkish."
t) It's fun being a novice about a thing. I trust my Turkish gr=Friends will correct me if I've completely steered things wrong.
u) We'll end here having made our last point at T for Turkey.
v) I've got three more Turkish fictions winging their way meward this week.
w) I've been remiss about my 2017 reading of Virago and AWS. That's because of The Library of Arabic Literature and this Turkish bender I'm on. Both of which latter have been more appealing and rewarding of my predispositions than that two former ;; but which I will (promise!) continue exploring next year as well. All is not lost!
x) Y and Z.
y) why where are my manners?!
z) the complete review round=up of links to Turkish Lit review'd ::
http://www.complete-review.com/mainde...
Both Tanpınar's get "B+".
[oh, and I'm reminded ;; if you don't read Turkish but read Dutch French German there does seem to be many more Turkish books available to you]
* One reviewer used this phrase :: "One of my criteria for rating a piece of fiction is this...." What, is that fiction to be treated like a side of beef that you'd talk about it like that? Is that criteria like the USDA poke and sniff?
September 4, 2019
"Ο Χαϊρί μπέης, ο δικός μας Χαϊρί, ο δικός σας Χαϊρί, ο αφηρημένος Χαϊρί… Μα πόσο πολλοί Χαϊρί υπήρχαν. Μακάρι να σπέρναμε μερικούς στον δρόμο. Να γινόμουν και εγώ επιτέλους ένας και μοναδικός άνθρωπος όπως όλοι οι άλλοι, να γινόμουν ο εαυτός μου"!
"Μιλάτε δηλαδή για ένα είδος αυτοματισμού. Η μεγαλύτερη αδυναμία και δύναμη συνάμα του αιώνα μας. Το θεμέλιο και η σπονδυλική στήλη του φωτισμένου και οργανωμένου νέου Μεσαίωνα που προετοιμάζεται εκ των έσω. Έχετε δίκιο, Χαϊρί μπέη. Είστε μια διάνοια, Χαϊρί μπέη! Ανακαλύψατε κάτι απίστευτο. Οι υπάλληλοί μας θα κουρδίζονται σαν ξυπνητήρια, θα μιλάνε και θα σωπαίνουν, έτσι δεν είναι; Άνθρωποι σαν δίσκοι γραμμοφώνου. Εξαιρετικό!"
"Μετά από κάποια φάση στη ζωή μας είμαστε τόσο καλά προετοιμασμένοι για όσα μας συμβαίνουν, ώστε να ζούμε κουβαλώντας τη θλίψη μέσα μας."
- Αχμέτ Χαμντί Τάνπιναρ, Ινστιτούτο ρύθμισης ρολογιών, μτφ. Στέλλα Χρησίδου, εκδ. Καστανιώτη
Με μια λέξη: εξαιρετικό! Ανατομία της ανθρώπινης φύσης, της εσωτερικής μάχης που δίνουμε εναγωνίως -όπως γράφει ο συγγραφέας -για να μπορέσουμε να "δημιουργήσουμε μια πιο βιώσιμη ατμόσφαιρα", της μετάβασης του ανθρώπου και των αντιλήψεών του από το παλιό στο καινούργιο - με όλα τα συν και τα πλην του - αλλά και πολλά περισσότερα.
Πολυεπίπεδο αλλά και ευκολοδιάβαστο, αποδεικνύει πως δεν χρειάζεται να είναι στριφνή ή στεγνή η λογοτεχνία για να είναι λογοτεχνία με κεφαλαία γράμματα.
"Μιλάτε δηλαδή για ένα είδος αυτοματισμού. Η μεγαλύτερη αδυναμία και δύναμη συνάμα του αιώνα μας. Το θεμέλιο και η σπονδυλική στήλη του φωτισμένου και οργανωμένου νέου Μεσαίωνα που προετοιμάζεται εκ των έσω. Έχετε δίκιο, Χαϊρί μπέη. Είστε μια διάνοια, Χαϊρί μπέη! Ανακαλύψατε κάτι απίστευτο. Οι υπάλληλοί μας θα κουρδίζονται σαν ξυπνητήρια, θα μιλάνε και θα σωπαίνουν, έτσι δεν είναι; Άνθρωποι σαν δίσκοι γραμμοφώνου. Εξαιρετικό!"
"Μετά από κάποια φάση στη ζωή μας είμαστε τόσο καλά προετοιμασμένοι για όσα μας συμβαίνουν, ώστε να ζούμε κουβαλώντας τη θλίψη μέσα μας."
- Αχμέτ Χαμντί Τάνπιναρ, Ινστιτούτο ρύθμισης ρολογιών, μτφ. Στέλλα Χρησίδου, εκδ. Καστανιώτη
Με μια λέξη: εξαιρετικό! Ανατομία της ανθρώπινης φύσης, της εσωτερικής μάχης που δίνουμε εναγωνίως -όπως γράφει ο συγγραφέας -για να μπορέσουμε να "δημιουργήσουμε μια πιο βιώσιμη ατμόσφαιρα", της μετάβασης του ανθρώπου και των αντιλήψεών του από το παλιό στο καινούργιο - με όλα τα συν και τα πλην του - αλλά και πολλά περισσότερα.
Πολυεπίπεδο αλλά και ευκολοδιάβαστο, αποδεικνύει πως δεν χρειάζεται να είναι στριφνή ή στεγνή η λογοτεχνία για να είναι λογοτεχνία με κεφαλαία γράμματα.
November 27, 2020
Ben okurken çok eğlendim, yıllar geçse de üstünden değişen pek bir şey yok aslında. Hala bir deli kuyuya taş atıyor kırk akıllı çıkaramıyor. Paran ve imkanın varsa dostun akraban her tarafında, ama düştüğün zaman vay haline. Hatta insanlara yaptığın yardım bile eleştiliyor düştüğün zaman. İnsan gözlemlemeyi çok iyi biliyor yazar. Benim favorim Pakize ve kardeşleri. Ben de o deliliği hayatımda istiyorum gerçekten. Taa en başından, Bu enstitü ne işe yarayacak kuzum ya ? Ama maksat para kazanmak ise her iş mübahtır.🙏🏽
November 19, 2017
Ako ćete pročitati samo jednu knjigu ove godine, neka to bude ovaj turski klasik XX vijeka čija radnja je smještena u Istanbulu. Priča prati nastanak i razvoj jedne krajnje besmislene institucije čiji je jedini zadatak da podesi sve satove u Turskoj da pokazuju isto vrijeme. Zapošljavanje u ovoj ustanovi obavlja se putem rodbinskih veza i ličnog poznanstva pri čemu vam ne treba apsolutno nikakvo znanje niti vještine jer ionako nećete ništa ni raditi. Zvuči poznato? Knjiga prepuna inteligentne ironije, humora i apsurda, knjiga koja savršeno ismijava ne samo svojevrstan moderni način života u Turskoj, već i birokratizaciju društva, knjiga koja sadrži štošta opšteljudskog i opštevremenskog, na čemu je moj profesor jezika i književnosti u srednjoj školi toliko insistirao.
Zanimljiva je i s aspekta analize pojedinca koji nije u stanju da se prilagodi promjenama u vremenu u kojem živi i izbori sa teškoćama koje mu nametnuti sistem vrijednosti zadaje. Odlična je i studija o vremenu koje neumitno prolazi, a koje značajno utiče na naše živote. Inače, ovo je moj prvi susret s Tanpinarem i njegovim djelom, ali mogu reći da je genije za parodiju. Nevjerovatno je kako on jednim krajnje ozbiljnim tonom ismijava sve i svašta. Štaviše, često posumnjate da on sve, zapravo, krajnje ozbiljno i misli. Eto koliko je fascinantna ta njegova satira.
Bogatstvom stila i pripovijedanja, te zanimljivošću likova, Tanpinarevo pisanje me podsjeća na savršenu kombinaciju Markesa i Meše. Ipak, njegov vrhunski talenat za ironiju je neprevaziđen. Toliko je toga što bih sad ovdje podijelila s vama, ali bih u tom slučaju završila prekucavajući cijelu knjigu. Izdvojiću samo činjenicu da je, uprkos svemu, i meni bilo žao po saznanju da se Institut gasi. Ipak, ni tu nije kraj. Halit Nepogrešivi dolazi sa novom idejom. Naime, da bi se likvidacija obavila u potpunosti, formira se stalna komisija u kojoj svi njihovi prijatelji/zaposleni imaju dalja zaduženja :) A da ne pominjem tek haltere sa satovima, za kojima je nastala pomama u cijelom svijetu ili čuveni sistem kažnjavanja koji podrazumijeva davanje popusta u slučaju ponavljanja kazne. "Da bi se lično uvjerili u postojanje popusta koji im je bio nepojmljiv i ličio na šalu, ljudi su, ruku pod ruku, noseći nepodešene satove, počeli da nagrću u našu kancelariju presrećući naše kontrolore da bi im platili kaznu. U gradu je odjednom zavladala moda da svi dobrovoljno i sa zadovoljstvom plaćaju kazne."
Prosto morate pročitati ovu veliku, istovremenu veoma smiješnu knjigu o nepotizmu, o ambiciji i samouvjerenosti nekompetentnih, o učmalosti i neradu, o magiji, o apsurdu, o prolaznosti, o razvoju, o novim vrijednostima, o susretu generacija i sudaru civilizacija, o napretku tehnologije,..
Zanimljiva je i s aspekta analize pojedinca koji nije u stanju da se prilagodi promjenama u vremenu u kojem živi i izbori sa teškoćama koje mu nametnuti sistem vrijednosti zadaje. Odlična je i studija o vremenu koje neumitno prolazi, a koje značajno utiče na naše živote. Inače, ovo je moj prvi susret s Tanpinarem i njegovim djelom, ali mogu reći da je genije za parodiju. Nevjerovatno je kako on jednim krajnje ozbiljnim tonom ismijava sve i svašta. Štaviše, često posumnjate da on sve, zapravo, krajnje ozbiljno i misli. Eto koliko je fascinantna ta njegova satira.
Bogatstvom stila i pripovijedanja, te zanimljivošću likova, Tanpinarevo pisanje me podsjeća na savršenu kombinaciju Markesa i Meše. Ipak, njegov vrhunski talenat za ironiju je neprevaziđen. Toliko je toga što bih sad ovdje podijelila s vama, ali bih u tom slučaju završila prekucavajući cijelu knjigu. Izdvojiću samo činjenicu da je, uprkos svemu, i meni bilo žao po saznanju da se Institut gasi. Ipak, ni tu nije kraj. Halit Nepogrešivi dolazi sa novom idejom. Naime, da bi se likvidacija obavila u potpunosti, formira se stalna komisija u kojoj svi njihovi prijatelji/zaposleni imaju dalja zaduženja :) A da ne pominjem tek haltere sa satovima, za kojima je nastala pomama u cijelom svijetu ili čuveni sistem kažnjavanja koji podrazumijeva davanje popusta u slučaju ponavljanja kazne. "Da bi se lično uvjerili u postojanje popusta koji im je bio nepojmljiv i ličio na šalu, ljudi su, ruku pod ruku, noseći nepodešene satove, počeli da nagrću u našu kancelariju presrećući naše kontrolore da bi im platili kaznu. U gradu je odjednom zavladala moda da svi dobrovoljno i sa zadovoljstvom plaćaju kazne."
Prosto morate pročitati ovu veliku, istovremenu veoma smiješnu knjigu o nepotizmu, o ambiciji i samouvjerenosti nekompetentnih, o učmalosti i neradu, o magiji, o apsurdu, o prolaznosti, o razvoju, o novim vrijednostima, o susretu generacija i sudaru civilizacija, o napretku tehnologije,..
February 1, 2021
Çocukluğumdan beri merak ettiğim bir romandı, okumak ancak kısmet oldu. Maalesef beklediğim hiçbir şeyi bulamadım. Türk edebiyatındaki yerini tartışacak değilim, ama bu çok zor okunan, özellikle ilk bölümlerinde aynı noktada debelenip duran bir anlatı. Gerçi anlatının o patinaj yapma hali hemen hiç bitmiyor, neredeyse finale kadar toparlanmıyor tempo. Yer yer absürdleşen farklı tarzı nedeniyle yayınlandığı dönemde ses getirmiş olabilir, ancak bugün okuyabileceğiniz çok daha iyi bir sürü şey var. Türk edebiyatı üzerine akademik bir çalışma yapmıyorsanız, bence pas geçebilirsiniz.
Tüm kitaptan bende kalan tek şey, J.P. Sartre'a ait, hayatımda büyük etkisi olan "Hell is other people" deyişinin burada "İnsanoğlu insanoğlunun cehennemidir" diye karşıma çıkması oldu.
Tüm kitaptan bende kalan tek şey, J.P. Sartre'a ait, hayatımda büyük etkisi olan "Hell is other people" deyişinin burada "İnsanoğlu insanoğlunun cehennemidir" diye karşıma çıkması oldu.
Displaying 1 - 30 of 947 reviews